tag:blogger.com,1999:blog-71505012848026351252024-02-06T18:48:05.861-08:00कविता-समयरवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.comBlogger83125tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-58297367875364365612016-05-17T08:06:00.002-07:002016-05-17T08:42:44.955-07:00<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 115%;">कविताओं में कभी कभी कविता दिख जाती है और उस क्षण हम आह्लादित हो
जाते है. कविता दरअसल एक अनुपस्थित संवाद है. आत्मनिष्ठता की अतिशयता में मनुष्य
बह निकलता है. बड़ी कविताएँ आत्मालाप की शैली में ही रची जाती हैं. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 115%;">राकेश रोहित हमारे समय के कवि हैं किन्तु ये अपनी कविताओं में विराट
प्रसंगों से मुठभेड़ करते मिलते हैं. गहन मानवीयता में विचरते हुए मैं-तुम शैली के
निजी संवाद में कविता करने वाले कवि राकेश रोहित की कविताएँ मिथकीय होने लगती हैं.
वे कविताओं में भावक अपने साथ गहरे उतारते है, एकांत और आत्म-अभिन्न. अच्छा लगता
है : </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif; line-height: 115%;"><br /></span></div>
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">“</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">सुनो</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">तुम्हारी मुस्कराहटों के पार</span> <br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">मैं
तुमसे पूछता हूँ</span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">मैं
तुमसे मिलने आता हूँ या</span><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">हमारे
दुख ही आपस में मिलने आते हैं!”</span><o:p></o:p><br />
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;"><br /></span>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">यह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">उनकी</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">कविता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">विशिष्टता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">है</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">तथापि</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">यह</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">अनैतिहासिकता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">की</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">डगर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">भी</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">है</span><span lang="HI">. </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">समय</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">से</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">संवाद</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">कविता</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">को</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">ऐतिहासिक</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">बनाता</span><span lang="HI">
</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">है</span><span lang="HI">. </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">इनकी कविता का शीर्षक यद्यपि “समय से संवाद” है और शायद इसमें समय से
संवाद है भी किन्तु वह ऐतिहासिक समय नहीं, प्रत्युत समय की प्रतिच्छवि है. इनके पास जो भाषा कौशल है, शैली है निस्संदेह समर्थ और सराहनीय है. </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , serif;">मेरी ओर से कवि मित्र राकेश रोहित को </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7MAsLHytStbsZ8gX1D8kVeeGD6m1b1A9grmp2Qlsct39ZYS3hGd4nybcVOZ6iAoOT2pXY_-oh_fv8U-NBUz_KjDNK1A0MvCUEwXMasDbBCWh2HabrerNcfnw9TBQKiinJwEAL3C3nAPM/s1600/RakeshRohit.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="288" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7MAsLHytStbsZ8gX1D8kVeeGD6m1b1A9grmp2Qlsct39ZYS3hGd4nybcVOZ6iAoOT2pXY_-oh_fv8U-NBUz_KjDNK1A0MvCUEwXMasDbBCWh2HabrerNcfnw9TBQKiinJwEAL3C3nAPM/s320/RakeshRohit.JPG" width="320" /></a></div>
हार्दिक बधाई
और शुभकामनाएँ. <br />
<br />
<div style="text-align: right;">
कवि का परिचय:</div>
<div class="MsoNormal">
<div style="text-align: right;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जन्म
: </span>19 <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जून </span>1971 (<span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जमालपुर).</span></div>
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संपूर्ण शिक्षा
कटिहार (बिहार) में. शिक्षा : स्नातकोत्तर (भौतिकी).</span></div>
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहानी</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कविता एवं आलोचना में रूचि. </span><o:p></o:p></div>
</div>
<div class="MsoNormal">
<div style="text-align: right;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पह<span class="textexposedshow">ली कहानी "शहर में कैबरे" </span></span><span class="textexposedshow">'</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हंस</span>' </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्रिका
में प्रकाशित.</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal">
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<span class="textexposedshow">"</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हिंदी कहानी की रचनात्मक चिंताएं"
आलोचनात्मक लेख शिनाख्त पुस्तिका एक के</span><span lang="AR-SA"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रूप
में प्रकाशित और चर्चित.</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">राष्ट्रीय
स्तर की महत्वपूर्ण पत्र-पत्रिकाओ</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ं</span><span lang="HI"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और ब्लॉग </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">में
विभिन्न रचनाओं का प्रकाशन.</span><span lang="AR-SA"> </span></span></div>
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सक्रियता
: हंस</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कथादेश, समावर्तन,
</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">समकालीन भारतीय</span><span lang="AR-SA"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">साहित्य</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आजकल</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">नवनीत</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">गूँज</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जतन</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">समकालीन
परिभाषा</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">दिनमान टाइम्स</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संडे</span><span lang="AR-SA"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आब्जर्वर</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सारिका</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संदर्श</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संवदिया</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मुहिम</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कला</span></span><span class="textexposedshow">, </span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सेतु </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आदि पत्र-पत्रिकाओं में</span><span lang="AR-SA"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कविता</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहानी</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लघुकथा</span>,
</span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आलोचनात्मक
आलेख</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पुस्तक समीक्षा</span>, </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">साहित्यिक/सांस्कृतिक
रपट</span><span lang="AR-SA"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आदि का प्रकाशन.</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> अनुनाद,</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI"> </span></span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">समालोचन, पहली बार, असुविधा, स्पर्श, उदाहरण आदि ब्लॉग पर कविताएँ
प्रकाशित.</span></span></div>
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संप्रति
: </span></span><span class="textexposedshow"> </span><span class="textexposedshow"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सरकारी
सेवा.</span></span><span class="textexposedshow"><o:p></o:p></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal">
<div style="text-align: right;">
<br /></div>
</div>
<br />
<div style="text-align: right;">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12pt;">ईमेल - </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 12pt;"> </span><span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12pt;">rkshrohit@gmail.com</span></div>
<span style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;"><div style="text-align: right;">
<br /></div>
<!--[if !supportLineBreakNewLine]-->
<!--[endif]--></span><br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="color: red; font-family: "mangal" , serif;">आइए पढ़ें </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI"><span style="font-size: x-large;">राकेश रोहित की कविताएँ </span></span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 10.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: blue;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">पृथ्वी</span><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;">, </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">पत्थर</span><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;">, </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">दुख और गीत</span></span><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(</b><b><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पांच कविताएँ)</span></b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(1)</b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br />
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपने अंदर कितना दुख
समेटे</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">यह धरती घूमती रहती
है</span><br />
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसी पर खिलते हैं फूल</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">उसी पर उगती है घास</span><br />
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसी पर लिखी जाती है
कविता</span> </span><br />
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती मगन है उत्सव
में आज!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: white; color: #990000;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कितनी
आग समेटे अपने अंदर</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">धरती घूमती रहती है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">जो जान पाते हैं धरती
की आग</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">वे पत्थर बन जाते हैं</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">फिर उस पर नहीं उगती
है घास</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">फिर उस पर नहीं खिलते
हैं फूल</span><br />
<span style="background-color: white; color: #990000;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">फिर वे किसी उत्सव
में शामिल नहीं होते!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: white; color: #990000;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="background-color: white; color: #990000; font-family: "mangal" , "serif";">कितना
दुख समेटे मैं लिखता रहता हूँ कविता</span><br />
<span style="background-color: white;"><span lang="AR-SA" style="color: #990000; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती को जानने की
प्रक्रिया यहीं से शुरू होती है!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(2)</b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: red;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्थरों
के मन में</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">किसी पुरातन आग की
स्मृतियाँ हैं</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्थर के सीने से
लगकर</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पृथ्वी के आंसू से
फूटते हैं झरने</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्थरों को जानकर
जाना जा सकता है</span><br />
<span style="color: red;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पृथ्वी का दुख!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: red;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: red; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्थरों
को हमने शायद देवता इसलिए कहा</span><br />
<span style="color: red;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि उन्होंने जान लिया
दुख और अविचल रहे!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(3)</b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="background-color: #e69138; font-family: "mangal" , "serif";">पत्थरों
के अंदर छुपी होती है ध्वनि</span><br />
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे पृथ्वी की कराह सिर्फ
पत्थर ने सुनी हो!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #e69138;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक
दिन लाल दहकती पृथ्वी को</span> </span><br />
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शायद देखा पत्थरों ने</span> </span><br />
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और छुपा ले गये अपने
अंदर वे आग!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #e69138;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तब
से पत्थरों को किसी ने चलते नहीं देखा</span> </span><br />
<span style="background-color: #e69138;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पहाडों संग जड़े मौन
वे</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #e69138; font-family: "mangal" , "serif";">निहारते रहते हैं
असहाय पृथ्वी का दुख</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #e69138; font-family: "mangal" , "serif";">और जब टूटती है उनकी
खामोशी</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #e69138; font-family: "mangal" , "serif";">साफ दिखती है उनमें छुपी
आग!</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(4)</b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पत्थरों
को बहुत कुछ कहना होता है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इसलिए वे नदी से
बतियाते रहते हैं</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह जो कलकल ध्वनि सुन</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मुग्ध होते हैं कविगण</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वह पत्थरों की नदी से
बातचीत है!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पहली
बार पत्थरों ने देखा मनुष्य का लिखना</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पहली बार पत्थरों पर
रचे गए चित्र</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन इसी पत्थर पर
बैठ मनुष्य ने</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">देखा डूबती हुई धरती
को</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन इसी पत्थर में
छुपे रह गए</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मनुष्यों के कई
अव्यक्त दुख!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इन
अनगढ पत्थर को समेटे उदास धरती</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन कवि के सपने
में आती है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन हटाये नहीं
हटता सीने पर रखा पत्थर</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन कठिन हो जाता
है लिखना अपना ही दुख!</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b>(5)</b><b><o:p></o:p></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वह
दहकती धरती से टूटा हुआ</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">कोई आग का टुकड़ा था</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">जो अपने दुख और
अकेलेपन में पत्थर हो गया</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">यद्यपि चाहनेवालों ने
उस पर कई गीत लिखे</span><br />
<span style="background-color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पर हरा नहीं हुआ चांद
का मन!</span><b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #b45f06;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">हर
रात मैंने उसे अपने साथ खामोश चलते देखा है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">दुलारता रहा एकांत
रातों में उसका शीतल स्पर्श</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">सबसे प्रिय संबोधनों
से मैं उसे पुकारता रहा</span><br />
<span style="background-color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पर किसी ने पसीजते
नहीं देखा उस पत्थर चांद का दिल!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background-color: #b45f06;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">एक
दिन मनुष्य ने चांद पर जाकर देखा</span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">धरती भी चांद की तरह ही
पत्थर है</span><br />
<span style="background-color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">फर्क बस इतना है</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="background-color: #b45f06; font-family: "mangal" , "serif";">कि इस पर दुख है</span><br />
<span style="background-color: #b45f06;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और वह हरा है!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;"><span style="color: blue;">घास
हरी नहीं है</span><b> </b></span><b><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">घास
हरी नहीं है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसने कहा।</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अगली बार उसने जोर दे
कर कहा</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">घास हरी नहीं है</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वस्तुतः यह पीली हो
चुकी है।</span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह
सिर्फ पर्यावरण का मसला नहीं है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह हमारे सौन्दर्य
बोध से भी जुड़ा है</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि हरी होनी चाहिए
घास</span>,</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसने फिर कहा</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">फिर- फिर कहा!</span> <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैंने
एक दिन उसे समझाना चाहा</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हाँ पीली पड़ गयी है
घास</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और पीले पड़ गये हैं
फूल भी</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इतनी गर्म है हवा</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि कुम्हला गये हैं
पत्ते</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह बहुत कठिन दिन है</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उनके लिए जो छांव में
नहीं हैं।</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हाँ</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसने संयत स्वर में कहा इस बार-</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और यह भी देखिए कि
घास भी हरी नहीं है!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हे
भाई!</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैंने उसका कंधा पकड़
झकझोरा</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह घास हर बार</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आपकी दाढ़ी से तिनके
की तरह क्यों अटक जाता है</span>?</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बस घास है कि आप हैं</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हाँ हरी नहीं है घास</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पर यह भी तो देखिए कि
खतरे में है हरापन</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि तितलियों के घर
उजड़ रहे हैं</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि ओस के अटकने की
कोई ओट नहीं बची!</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आप हर बार एक ही बात</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्यों कहते हैं</span></span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि घास हरी नहीं है</span>?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इस
बार मेरी चौंकने की बारी थी</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">वह फुसफुसा रहा था</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे भय से भरा था</span>,</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैं कहता हूँ कि घास
हरी नहीं है</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्योंकि मैं कहना
चाहता हूँ</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि पानी नहीं रहा!</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पर आपको क्या लगता है</span> </span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: #8e7cc3; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैं जिस स्वर से घास
के बारे में कह सकता हूँ</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्या उसी स्वर में
सवाल कर सकता हूँ</span> </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि पानी नहीं रहा</span>? </span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि क्यों पानी नहीं रहा</span>? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">आपको
क्या लगता है</span>?</span><br />
<span style="color: #8e7cc3;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्यों यह घास हरी नहीं
है</span>?"<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="AR-SA" style="color: lime; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">सुनो तुम</span></b><b><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></b></div>
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तय है कि कविताएँ
लिखी जायेंगी</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पर नहीं लिखा जा
सकेगा मन मेरा!</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मन मेरा जो सहता है</span> </span><br />
<span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रह
जायेगा अजाना</span></span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उस
मन से जो कहता है।</span></span><o:p></o:p></span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहीं चुप मुंह चुराये</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मेरे अंदर ही मेरा
दुख</span> </span><br />
<span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन रो पड़ेगा</span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जब बहुत उदास होगी
हवा</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और पास नहीं होगी
कविताएँ!</span><o:p></o:p></span><br />
<span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सुनो जब मैं देखता
हूँ तुम्हारी आँखें</span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ऐसा क्यों लगता है</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि मैं झांक रहा हूँ</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपनी ही आत्मा की अतल
गहराइयों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">में</span>?<o:p></o:p></span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ऐसे ही एक दिन</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जब मैं छू रहा था
तुम्हारी हथेलियाँ</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मुझे लगा मैं छू रहा
हूँ</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपना ही अनछुआ दुख</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जो स्पर्श से पिघल
रहा था धीरे-धीरे</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और हमारे सामने ही</span> </span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हमारी हथेलियों में
छलछला रहा था।</span><o:p></o:p></span><br />
<span style="color: #a64d79;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सुनो</span>, <span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तुम्हारी मुस्कराहटों के पार</span> </span><br />
<span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैं तुमसे पूछता हूँ</span><br />
<span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैं तुमसे मिलने आता
हूँ या</span><br />
<span lang="HI" style="color: #a64d79; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हमारे दुख ही आपस में
मिलने आते हैं!</span><o:p></o:p><br />
<br />
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="HI" style="color: #660000; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">समय के बारे में एक कविता </span></b><b><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b><br />
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;"><br /></span></b></div>
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">किसी समय को जानने के
कई तरीके हैं</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">उनमें से एक यह है कि
आप जानें</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">कि कौन सो रहा है</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और जाग कौन रहा है</span>?<o:p></o:p></span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">माँ जानती है जब सो
रहा है बच्चा</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो चुपके से चूल्हे
पर अदहन चढ़ा देने का</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और बासी रोटी</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">नमक प्याज के साथ गिल
लेने का समय है।</span><o:p></o:p></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बाहर आवारा घूम रहा
लड़का</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जो फिर- फिर</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हार जाता है कर नौकरी का जुगाड़</span></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जानता कब पिता के
सोने का वक्त है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और कब माँ के जागने
का</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">कि कब उसे प्रवेश
करना है पिछले दरवाजे से</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">अपने ही घर में
अनधिकृत</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और चुपके से पूछना है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">माँ कुछ खाने को है</span>?</span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">इस समय वह कभी माँ का
चेहरा नहीं देखता</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">इस समय माँ कभी उसका
चेहरा नहीं देखती</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और चाह कर भी बता नहीं
पाती</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि जाग रहे हैं पिता
अब भी</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि यह पानी का गिलास
उन्हीं के लिए है।</span><o:p></o:p></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पिता को भी पता होता
है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि अब सो गया होगा
उनका बेटा</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">खाकर माँ के हिस्से
का भी खाना</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जब उठ कर पीते हैं
गिलास भर पानी</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">कहना नहीं भूलते</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सो गई क्या</span>?</span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">सोचते हैं कल फिर
साहब को कह कर देखें</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कुछ तो जुगाड़ लगा
दें इस नालायक का!</span><o:p></o:p></span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">वैसे पिता को पता है</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लाख जतन करे</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">साहब को ठीक खबर हो
जाती है उनके आने की</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">चाहे जो भी समय हो</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">दरबान यही कहता है
साहब सो रहे हैं</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहुत दिनों से उनकी
इच्छा हो रही है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि एक दिन दरबान को
गले लगाकर बोलें</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्या भाई इस ठेठ
दुपहरिया</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जब जाग रहे हैं चिरई
चुनमुन</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और खदक रहा चूल्हे पर
अदहन</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जब सूरज माथे पर चमक
रहा है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तेरे साहब सो रहे हैं</span>?<o:p></o:p></span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">ऐसे समय जब भरी-
दोपहरी सो जाते हैं लोग</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लाखों लोग जाग कर
इंतजार करते</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हैं</span></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि एक दिन सोये हुए
लोग</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">उनके पक्ष में उनके
भाग्य का फैसला लिखेंगे</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और तब तक वे चिड़ियो
को अपने सपनों की कथा कहें!</span><o:p></o:p></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बच्चे को ठीक पता
होता है</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">कि कब तक सोती रहेगी
राजकुमारी</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और कब होगा कहानी में
राक्षसों का प्रवेश</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हर बार नये उत्साह से
वे</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">पुराने राजकुमारों</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">के आगमन पर उल्लसित होते हैं</span></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और हर बार नानी जान
जाती है</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">कि कब बच्चे को नींद
आ गयी है!</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और एक दिन बच्चे की
आँखों का सपना</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">नानी की आँख में आ
जाता है</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">तब नानी गाने लगती है
कोई अनसुना गीत</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और कच्ची नींद से जाग
कर माँ देखती रहती है</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">आँख भर नानी की आँख।</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इस समय जानना कठिन
होता है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि माँ जाग रही है</span> </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">या माँ के भीतर कोई
छूट गया समय जाग रहा है</span>?<o:p></o:p></span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो दोस्तों</span>, </span></span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">यह समय जो सोने और
जागने वालों से जाना जाता है</span> </span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">इसमें कुछ अद्भुत
बातें होती हैं</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">जैसे सोने वालों के
पास नींद नहीं होती</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और जागने वालों के
पास सपना होता है!</span><o:p></o:p></span></span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">किसी समय को जानने के
कई तरीके हैं</span><br />
<span lang="HI" style="background-color: #38761d; color: white; font-family: "mangal" , "serif";">उनमें से एक यह है कि
आप जानें</span><br />
<span style="background-color: #38761d;"><span style="color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि किसके पास सपने
हैं</span> </span></span><br />
<span style="color: white;"><span style="background-color: #38761d;"><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और सपने चुरा कौन रहा
है</span>?</span><o:p></o:p></span><br />
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18.0pt;">असंभव समय में कविता <o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हर
दिन वर्णमाला का एक अक्षर मैं भूल जाता हूँ</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हर दिन टूट जाती है
अंतर की एक लय</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हर दिन सूख जाता है
एक हरा पत्ता</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हर दिन मैं तुमको खो
देता हूँ जरा- जरा!</span><br />
<!--[if !supportLineBreakNewLine]--><span style="color: purple;"><br /></span>
<!--[endif]--><span style="color: purple;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ऐसे
असंभव समय में लिखता हूँ मैं कविता</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे इस सृष्टि में
मैं जीवन को धारण करता हूँ</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे वीरान आकाशगंगा
से एक गूँज उठती है</span><br />
<span lang="AR-SA" style="color: purple; font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और गुनगुनाती है एक
गीत अकेली धरा!!</span><o:p></o:p></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="AR-SA" style="background-color: cyan; font-family: "mangal" , "serif"; font-size: 18pt;">बहुत थोड़े शब्द हैं</span></b><b><span lang="AR-SA" style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal;"> </span></b><b><span style="font-size: 18.0pt; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहुत
थोड़े शब्द हैं</span>, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहता
रहा कवि</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">केवल</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
सोचिए तो इससे निराश नहीं थे बच्चे</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">खो
रहे हैं अर्थ</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्द सारे</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि
प्यार का मतलब बीमार लड़कियां हैं</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
घर</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">दो-चार खिड़कियां</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धूप</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रोशनी का निशान है</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">फूल</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्षण का रुमान!</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
जो शब्दों को लेकर हमारे सामने खड़ा है</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जिसकी
मूंछों के नीचे मुस्कराहट है</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
आँखों में शरारत</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">समय</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उसके लिए केवल हाथ में बंधी घड़ी है।</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">घिस
डाले कुछ शब्द उन्होंने</span>, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">गढता
रहा कवि</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">केवल</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ऐसे
में एक कवि है कितना लाचार</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि
लिखे दुःख के लिए घृणा</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और उम्मीद को चमत्कार</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्या
हो अगर घिसटती रहे कविता कुछ तुकों तक</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कोई
नहीं सहेजता शब्द।</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बच्चों
के हाथ में पतंगें हैं</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो वे चुप हैं</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लड़कियों
के घरौंदे हैं तो उनमें खामोश पुतलियां हैं</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">माँ</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">के पास कुछ गीत हैं तो नहीं है उनके
सुयोग</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहनों
के कुछ पत्र</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो नहीं हैं उनके पते</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कुछ
आशीष तो नहीं है साहस</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहां
हैं मेरे असील शब्द</span>? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्या
होगा कविता का</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">?</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बना
दो इस पन्ने की नाव </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो
कहीं नहीं जाएगी</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उड़ा
दो बना कनकौवे </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">रास्ता भूल जायेगी।</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">केवल
हमीं हैं जो कवि हैं</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">किए
बैठे हैं भरोसा इन पर</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक
भोली आस्था एक खत्म होते तमाशे पर</span><span lang="HI" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">!</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लिखते
हैं खुद को पत्र</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">खुद
को ही करते हैं याद</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे
यह खुद को ही प्यार करना है.</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक
मनोरोगी की तरह टिका देते हैं</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्दों की रीढ़ पर</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जबकि
टिकाओ तो टिकती नहीं है</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उंगली
भी अपनी।</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहुत
सारा उन्माद है</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहुत
सारी प्रार्थना है</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
भूलते शब्द हैं।</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हमीं
ने रचा था कहो तो कैसी</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अजनबीयत</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">भर जाती है अपने अंदर</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हमीं
ने की थी प्रार्थना कभी</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती
को बचाने की</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सोचो
तो दंभ</span><span lang="AR-SA"> </span><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लगता है।</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हमीं
ने दिया भाषा को संस्कार</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इस
पर तो नहीं करेगा कोई विश्वास।</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लोग
क्षुब्ध होंगे</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हँस
देंगे जानकार</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कि
बचा तो नहीं पाते कविता</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">सजा
तो नहीं पाते उम्मीद</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धरती
को कहते हैं</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जैसे</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हाथ
में सूखती नारंगी है</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और
जानते तक नहीं</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">व्यास
किलोमीटर तक में सही।</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">टुकड़ों
में बंट गया है जीवन</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">शब्द
चूसी हुई ईख की तरह</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">खुले
मैदान में बिखरे हैं</span><span lang="AR-SA">
</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">इनमें
था रस</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहे कवि</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तो
इतना बड़ा अपराध!</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बहुत
थोड़े शब्द हैं</span>, <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कहता
रहा कवि केवल</span><span lang="AR-SA"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">घिस
डाले कुछ शब्द </span><o:p></o:p></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span lang="HI" style="color: #274e13;">
</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #274e13;"><span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">उन्होंने</span>, <span lang="AR-SA" style="font-family: "mangal" , "serif"; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">गढता रहा कवि केवल।</span></span><o:p></o:p></div>
</div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-69709045905075662232015-10-02T00:28:00.001-07:002015-10-02T00:28:18.386-07:00<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: justify;">
<span style="font-size: x-large;">निशा चौधरी की कविताएँ </span></h2>
<div style="text-align: left;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghn753qPVfYl1mkL14EiOxQlOVEdNErvZi8s8sw2Qb1N9nqjrAvFU_LFBz1hXMoRcxlDf84pSuHYlSyz0q_7Hu6Crz5-KyISE6VXR-Dhb6YdeiGH5HMfB2ueluspuADMtbCTjouhmH6jw/s1600/11880464_411199242423901_2644842232851965603_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghn753qPVfYl1mkL14EiOxQlOVEdNErvZi8s8sw2Qb1N9nqjrAvFU_LFBz1hXMoRcxlDf84pSuHYlSyz0q_7Hu6Crz5-KyISE6VXR-Dhb6YdeiGH5HMfB2ueluspuADMtbCTjouhmH6jw/s320/11880464_411199242423901_2644842232851965603_n.jpg" width="282" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="background: white; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">1<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="color: red; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">इंसान परत दर परत
जमा है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">पशुओं की खाल बिकती है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">इंसान उसे ओढ़े घूमता है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मनुष्यता छोटे बच्चे की मुट्ठी मे पड़ी है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मुट्ठी खुलते ही आत्मा तड़प उठती है</span></span><span style="background: white; color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; font-family: Arial, sans-serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">2<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span lang="HI" style="background: white; color: #222222; font-family: Mangal, serif; line-height: 115%;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background-color: lime; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">विशालकाय इमारतों के
नीचे</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">दबीं हैं असंख्य झोपड़ियाँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">उनके साथ दफ़्न है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">सुखमय जीवन की चाह</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">***</span><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">किलकारियाँ ...</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">जो पाना चाहतीं है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;"> </span></span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">स्वयं का अधिकार</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">धूल में लिपटी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">अभी भी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">टाकराती है हमसे</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">***</span><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">इस स्वतंत्र हुए भारत का चित्र</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">कुपोषित बच्चे</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">अशिक्षित समाज</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">असुरक्षित महिलाएँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">निकम्मी सरकारें</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">अभावों में जीता</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">देश का भविष्य</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
<span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial;">***</span><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">प्रगतिशीलता के कूड़ों का</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">निर्वहन करता</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">छोटा सा अविकसित कस्बा</span></span><span style="background: white; color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">3<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span style="color: blue;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं नहीं रखना चाहती</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अपने पाँव</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उस सत्य के धरातल पर</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो कभी भी फट सकता है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरे अस्तित्व को निगलने के लिए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं समाना नहीं चाहती</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उसमें जानकी की तरह</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं जीना चाहती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बार बार जन्म लेना चाहती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उन तमाम रुपों को आत्मसात करना चाहती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो मेरे हैं .. मुझसे हैं</span></span><span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">4<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="color: #e69138; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">उचित अनुचित का भेद
लिए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">ज़िंदगी चलती है कुछ खेद लिए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">संग चलते हैं मैं और तुम</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">और कुछ संघर्ष </span><span style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background-attachment: initial; background-clip: initial; background-color: white; background-image: initial; background-origin: initial; background-position: initial; background-repeat: initial; background-size: initial; line-height: 115%;">संकल्प लिए</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">5<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span style="color: #cc0000;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">गुलाबी का ज़्यादा
गुलाबी होना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">रौशनी का ज़्यादा चमकीला होना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम्हारा</span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरा होना ।</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">शीतलहर की हवाओं का जमना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">और</span><span lang="HI" style="line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बहते पल का झट से थमना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम्हारा</span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरा होना ।</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरी खुशियों का फूट-फूट कर</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">दबी होठों से बाहर आने को मचलना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">और</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरा होठों को दाँतों तल दबाना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैंने महसूस किया है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम्हारा </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरा होना</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">और</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<span style="background: white;">.</span><br />
<span style="background: white;">.</span><br />
<span style="background: white;">.</span><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरा खुश होना !!!</span></span><span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">6<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">मेरे कमरे से गुज़र
कर</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">तुम्हारे कमरे में जाने का जो रास्ता है</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">उसकी चौखट पर</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
<span style="background: white;"> </span></span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">एक खुला दरवाज़ा है</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">ये "हमारी दुनिया" को</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
<span style="background: white;"> </span></span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">एक बनाता है</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">कुछ पल बीते</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">एक आहट सी है</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">वो दरवाज़े का बंद होना</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">अब वो "हमारी दुनिया" वाली बात पुरानी हुई</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">अब दो दुनिया में बँटे हैं</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">मैं और तुम</span></span><span style="background: white; color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">7<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span style="color: #b45f06;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">नदी के किनारे टहलते
हुए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बेजान सी बोझिल कदमों को</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">एहसास हुआ शीतलता का</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुछ बंजर है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुछ हरियाली</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ये नवजीवन जो फूटा है</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो जीवन के उस पार दिखे</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">वो इस पार खिली तो</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुम्हलाई बेजान दिखी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कभी ठिठक ग ई तो</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">चमक उठी वो</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बहते जल में</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">छाया थी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जल मिश्रित स्पंदित होती</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरी निर्मल काया थी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">आज मिली</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो कल थी खोई</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुछ धुंधली</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुछ मटमैली</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">इस पार खिली अब भी कुछ कलियाँ हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जीवन को इंगित करतीं</span></span><span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">8<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span style="color: #38761d;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम अंतर्मन की छवि
में</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जीवित हो हमेशा</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">छूटा साथ तेरा</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उस पथराई धरती की</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<span style="background: white;"> </span></span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कठोरता पर है आक्रोश मेरा</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">वो रुप बदलता क्षण भर को</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कुछ तो करता वो क्षण भर को</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बनता .. मिट्टी </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">रूई </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">धास या फूल</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम्हारे कदमों के नन्हे निशान</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">छोटी सी प्यारी मुस्कान</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जब उभरती है मानस में</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं ढ़ूँढ़ती रह जाती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुमको जीवन में</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">तुम छिन गए </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बिछड़ गए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कभी सहलाती तुमको मैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जब सपनों में पाती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं विभोर हो</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">स्वयं में तुमको ही पाती हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मैं नष्ट हुई तो कब की हूँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अब जीती हूँ तेरे हिस्से का</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जीवन </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">पीड़ा </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">सुख </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">दुख </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">प्रेम ... वात्सल्य</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">हे</span><span style="background: white; line-height: 115%;"> </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अनुज</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मेरे अनुज</span></span><span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;"><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">9<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="color: #351c75; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">सड़क के किनारे
मूत्रविसर्जन करते लोग</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">निर्लज्ज लोग !</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उन्हें परवाह नहीं किसी की</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उन्हें परवाह नहीं कि</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">उनकी भी बहन बेटियाँ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कहीं से गुज़र रही होंगी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">और</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कोई रास्ते के किनारे</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मूत्रविसर्जित कर रहा होगा</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ऐसे लोग</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ऐसा करते-करते बूढ़े हो जाते हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">साथ ही साथ</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ऐसे जवान भी तैयार करते जाते हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो फिर उसी ढ़र्रे पर चलते हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ये भी रास्तों को दुगंधित करते हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अपनी क्रिया से </span><span style="background: white; line-height: 115%;">, </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अपने चरित्र से</span><span style="line-height: 115%;"><br />
<br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ये स्वतंत्र होते हैं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">अपनी क्रिया कलातों के लिए</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">ये मैं नहीं</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मनोविज्ञान कहता है </span><span style="background: white; line-height: 115%;">,</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">कि</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">यहीं से होती है शुरु</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">इनकी हिंसक प्रवृत्ति</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">दूसरों को अपने अधीन रखने की चाह</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">जो मन में आए करने का उत्साह !</span></span><span style="background: white; color: #222222; font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="color: #351c75; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-top: 12.0pt;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><span lang="HI" style="background: white; color: #222222; line-height: 115%;">परिचय</span><span style="color: #222222; line-height: 115%;"><br />
</span><span style="color: orange; font-size: large;"><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">निशा चौधरी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">शिक्षा - स्नातक</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">व्यवसाय- शिक्षिका</span><span style="line-height: 115%;"><br /></span><span style="line-height: 115%;"><br /></span><span style="line-height: 115%;"><span style="background-color: white;">संपर्क :</span><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">सेक्टर - </span><span style="background: white; line-height: 115%;">1 </span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">क्वाटर न</span><span style="background: white; line-height: 115%;">0. - 352</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">बोकारो स्टील सिटी</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">झारखंड</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">पिनकोड - </span><span style="background: white; line-height: 115%;">827001</span><span style="line-height: 115%;"><br />
</span><span lang="HI" style="background: white; line-height: 115%;">मोबाइल न</span><span style="background: white; line-height: 115%;">0. -
8002705885</span></span></span></div>
</div>
</div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-10015159584164139032015-05-02T09:25:00.000-07:002015-05-02T22:39:56.102-07:00नितीश मिश्रा की कविताएँ <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]-->
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span style="color: #6aa84f;"><span lang="HI">जवानी में स्नेह अगर</span> <span lang="HI">/ चाँद को भी नहीं मिलता</span> <span lang="HI">/ तब उसमें भी शायद इतनी</span> <span lang="HI">/ चाँदनी नहीं होती</span></span> </span></b></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;">नितीश मिश्रा अपनी कविताएँ कहते है. कहते हुए किसी काव्य-प्रचलन के लिए संघर्ष नहीं करते है. घटनाओं को कहते हुए वे कविता कह रहे होते हैं. प्रकृति से इनका स्वभावित जुड़ाव आपका मन बरबस अपनी और खींचता है. देखिए:</span> <span style="font-family: Verdana,sans-serif;"> </span></span></span></b><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><b><span style="color: #6aa84f;"><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">धूप
आहिस्ते-आहिस्ते</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> / मेरे अंजुमन में बैठती हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> / कुछ मेरे दोस्त की तरह</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> / गौरैया आ जाती हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;"> / </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">कुछ तिनके लिये</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> / अपने आशियाने में.</span></span></span></b></span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: x-large;"><b><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: red;"><span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;">इस सादगी और तटस्थता से कविता वही कर सकता है जो काव्य-धूर्तता नहीं जानता और नहीं जानना चाहता है. यह एक बड़ी उपब्धि है. मैं जहाँ तक देख पा रहा हूँ नितीश मिश्रा हमारे समय के उन कुछ कवियों में हैं जो कविता को बेहद आत्मीयता से रचते हैं. ये अपनी कविताओं में हर जगह मौज़ूद है. मैं इन्हें और इनकी कविताओं को अच्छे भविष्य की शुभकामनाएं देता हूँ</span></span> -</span> <i>रवीन्द्र के दास </i> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span></span></b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGKvsDzvz8Jn8MqCeKnDxGKgBEcMHDIs-OUouX5ppmI7uG15iDv7XuviNELkFKj1E5TldN8P7Z0tqP1ENYBmIu7WPg26g7R_JUz4Xd_m25d20MAXDL3eT-2JM3kC3F6AW6L9KWNYbDwkU/s1600/nitish+mishra2222.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGKvsDzvz8Jn8MqCeKnDxGKgBEcMHDIs-OUouX5ppmI7uG15iDv7XuviNELkFKj1E5TldN8P7Z0tqP1ENYBmIu7WPg26g7R_JUz4Xd_m25d20MAXDL3eT-2JM3kC3F6AW6L9KWNYbDwkU/s1600/nitish+mishra2222.jpg" height="319" width="320" /></a></b></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]--><span style="color: #351c75;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: #351c75;"><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-size: small;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">नितीश मिश्रा </span></b></span></span></span>इंदौर
में रहते हैं. पेशे से पत्रकार हैं. मार्च 1, 1982 को इनका जन्म हुआ और इलाहाबाद विश्वविद्यालय
से हिंदी साहित्य में एम् ए किया. </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"></span></b><b>
</b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="color: #351c75;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">संपर्क:
39 जावरा कंपाउंड एमवाय अस्पताल के सामने. इंदौर, मध्यप्रदेश </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"></span></b></span></div>
<span style="color: #351c75;"><b>
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मोबाईल नं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-font-family: Mangal; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;">: 088891510291 </span></b></span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: #351c75;"><b><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></b><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<h2 style="text-align: left;">
<span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: medium; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: #38761d;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #674ea7; font-size: x-large;">मिलते बिछड़ते हुए</span></span> </span></b></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;"><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></span></h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">एक शाम</span><br />
<span lang="HI">हँसती हुई</span><br />
<span lang="HI">थामती हैं</span><br />
<span lang="HI">बांहों से</span><br />
<span lang="HI">सूखे .....</span><br />
<span lang="HI">जर्जर .....</span><br />
<span lang="HI">मौन से गुन्थित</span><br />
<span lang="HI">सूने से पहाड़ को</span>,<br />
<span lang="HI">और रंगती हैं</span><br />
<span lang="HI">अपनी फकत महक से</span><br />
<span lang="HI">पहाड़ के सीने को।</span><br />
<br />
<span lang="HI">पहाड़ थामना चाहता हैं</span><br />
<span lang="HI">कुछ देर तक</span><br />
<span lang="HI">शाम के बोलते/महकते हुए स्पर्श को </span><br />
<span lang="HI">रात छुपती रहती हैं</span><br />
<span lang="HI">मेरी नज़रों की रोशनाई में</span><br />
<span lang="HI">इतने में</span><br />
<span lang="HI">रात बिखर जाती हैं</span><br />
<span lang="HI">जैसे बिखर जाती हैं</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI">मेरी कोई कविता।</span><br />
<span lang="HI">फिर भी कुछ न कुछ चिपकी रहती हैं</span><br />
<span lang="HI">कुछ मेरे रोयें की तरह</span><br />
<span lang="HI">कुछ हड्डियों की तरह जुड़ी रहती हैं</span><br />
<span lang="HI">मुझसे मेरी जिंदगी </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><br />
<span lang="HI">धूप आहिस्ते --आहिस्ते</span><br />
<span lang="HI">मेरे अंजुमन में बैठती हैं</span><br />
<span lang="HI">कुछ मेरे दोस्त की तरह</span><br />
<span lang="HI">गौरैया आ जाती हैं</span>,<br />
<span lang="HI">कुछ तिनके लिये</span><br />
<span lang="HI">अपने आशियाने में</span><br />
<span lang="HI">धूप के साथ/हवा के साथ</span><br />
<span lang="HI">मशगूल हो जाती हैं बताने में</span><br />
<span lang="HI">अपने जीये हुए जिंदगानी के बारे में।</span><br />
<br />
<span lang="HI">मैं नहीं पकड़ पाता नज़रों की नजीर से</span><br />
<span lang="HI">उसके एक -एक बूंद जैसे मीठे दर्द को</span><br />
<span lang="HI">इतने में मेरी तकदीर विखर जाती हैं</span><br />
<span lang="HI">रेतों की झीनी सी खुशबुओं में</span>,<br />
<span lang="HI">मैं तारों की तरह खुद को</span><br />
<span lang="HI">आसमान में कुछ देर के लिए टांग देता हूँ</span><br />
<span lang="HI">जिससे मैं देख सकूँ</span><br />
<span lang="HI">शकून से अपने सोते हुए घर को</span><br />
<span lang="HI">और सुन सकूँ अपनी प्रेयसी की सांसों की
धार को</span>,<br />
<span lang="HI">एक बार कम से कम उसके माथें पर</span><br />
<span lang="HI">अपने शब्दों को लिख सकूँ</span><br />
<br />
<span lang="HI">उसकी यादें ही </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">अब मेरे तन पर लिबास की तरह झिलमिलाती
हैं</span><br />
<span lang="HI">हृदय जुगनूओं की तरह टिमटिमाता हैं</span><br />
<span lang="HI">टिम ....टिम .....</span><br />
<span lang="HI">मैं रोज खोदता हूँ अपनी कब्र</span>,<br />
<span lang="HI">पर नहीं दफनापता खुद को</span><br />
<span lang="HI">गोकि वह भी जुड़ी हुई हैं</span><br />
<span lang="HI">और कभी --कभी मेरा प्रतिरूप भी</span><br />
<span lang="HI">सपने से उतर कर</span><br />
<span lang="HI">जीवन के धरातल पर</span><br />
<span lang="HI">आकर खड़ा हो जाता हैं</span><br />
<span lang="HI">शायद!वह सुलझा दे</span><br />
<span lang="HI">मेरे अनकहे -अनदेखे सच को</span>,<br />
<br />
<span lang="HI">सो टाल देता हूँ कुछ क्षण के लिए</span><br />
<span lang="HI">अपनी मृत्यु की खबर को</span><br />
<span lang="HI">जो हवा की तरह हिलती --डुलती हैं</span><br />
<span lang="HI">मेरे चेहरे पर।</span><br />
<br />
<span lang="HI">मैं कभी -कभी उसके</span><br />
<span lang="HI">बहुत पास जाना चाहता हूँ</span><br />
<span lang="HI">जैसे जाती हैं नावें लहरों को छुने</span><br />
<span lang="HI">हरेक सुबह मैं</span><br />
<span lang="HI">उसके सामने सजदा करता हूँ</span><br />
<span lang="HI">उसका दिल मुझे पानी की तरह चमकता हुआ</span><br />
<span lang="HI">एक आइना लगता हैं .................</span><br />
<span lang="HI">मैं अपना चेहरा देखकर खुश हो जाता हूँ</span><br />
<span lang="HI">डूबते हुए सूरज की तरह</span><br />
<br />
<span lang="HI">उसके चेहरे पर काला तिल चमकता हैं</span><br />
<span lang="HI">कुछ तारों की तरह ........</span><br />
<span lang="HI">जैसे यही लगता हैं कि</span><br />
<span lang="HI">मैंने वर्षों से चूम के बनाया हो।।</span><br />
<br />
<span lang="HI">वह पहाड़ी नदी की तरह</span><br />
<span lang="HI">हिलती --डुलती हुई</span><br />
<span lang="HI">जतन से सुबह -शाम</span><br />
<span lang="HI">संभालती हैं</span><br />
<span lang="HI">शराब की तरह महकती हुई</span><br />
<span lang="HI">अपने तन की खुशबुओं को .....</span><br />
<br />
<span lang="HI">मैं उससे जब भी मिला</span><br />
<span lang="HI">एक गज़ल की तरह</span><br />
<span lang="HI">मुझे घंटों गुनगुनाती हैं</span><br />
<span lang="HI">और शर्म से फूलों की तरह</span><br />
<span lang="HI">खड़ी हो जाती हैं</span><br />
<span lang="HI">मेरी सांसों की आयतों में</span><br />
<span lang="HI">मैं उसके मूक समपर्ण को</span><br />
<span lang="HI">अपने जीवन की एक ताबीज़ समझकर</span><br />
<span lang="HI">बांध लेता हूँ कलाईयों में
.............</span><br />
<span lang="HI">फिर उसकी पीठ पर लिखता हूँ</span><br />
<span lang="HI">अँगुलियों से अपने डर को।</span><br />
<br />
<span lang="HI">वह मेरे हिम्मत की दाज देती हैं</span><br />
<span lang="HI">क्योकि उसके शहर में ......</span><br />
<span lang="HI">मैं उसे ...उसकी तरह चाहने लगता हूँ</span><br />
<span lang="HI">वह कुछ देर तक बैठी रहती हैं</span><br />
<span lang="HI">मेरी शाख पर</span><br />
<span lang="HI">फिर मौसम की तरह</span><br />
<span lang="HI">मेरी नज़रों के सामने ही</span><br />
<span lang="HI">बादलों के झुरमुटों में गुम हो जाती हैं</span><br />
<span lang="HI">इतने में ही वह कोई खुदा सरीखे हो जाती
हैं</span><br />
<span lang="HI">सो</span>,
<span lang="HI">मैं बड़े प्यार से पुकारता हूँ</span><br />
<span lang="HI">क्योकि वह मेरे जीवन की पतवार हो गयी
हैं </span></b></span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: medium; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: medium; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<h2 style="text-align: left;">
<span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: medium; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: blue; font-size: x-large;">चलो कुछ बन जाते हैं </span><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">चलो तुम कुदाल बन जाओ</span><br />
<span lang="HI">और मैं मिट्टी </span>…<br />
<span lang="HI">तुम खोदो मुझे परत दर परत</span><br />
<span lang="HI">और छिपा के रख दो अपना संघर्ष .......</span> <br />
<span lang="HI">एक समय के बाद</span><br />
<span lang="HI">तुम्हारा संघर्ष</span><br />
<span lang="HI">अविराम विरोध की आवाज बन जायेगा आकाश के
नीचे !</span><br />
<span lang="HI">चलो मैं फूल बन जाता हूँ</span><br />
<span lang="HI">और तुम रंग</span> .......<br />
<span lang="HI">ऐसे में हम एक हो जायेंगे</span><br />
<span lang="HI">और कभी साख से टूटे तो एक दूसरे का साथ
न छूटे</span><br />
<span lang="HI">चलो तुम नदी बन जाओ</span><br />
<span lang="HI">और मैं नाँव</span><br />
<span lang="HI">और चलता रहे सूर्यास्त के बाद भी हमारा
कारोबार !</span><br />
<span lang="HI">चलो तुम अँधेरा बन जाओं</span><br />
<span lang="HI">और मैं उजाला</span><br />
<span lang="HI">जिससे मैं उत्तर सकूँ तुम्हारी अस्थियों
में</span> .......<br />
<span lang="HI">चलो तुम सृष्टि बन जाओं</span><br />
<span lang="HI">और मैं पहरेदार</span> .......<br />
<span lang="HI">चलो तुम पर्स बन जाओं</span> <span lang="HI">जेब</span><br />
<span lang="HI">और बना ले अन्धेरें में अपना -अपना आयतन</span><br />
<span lang="HI">या तुम मैदान बन जाओं</span><br />
<span lang="HI">धावक</span>
.......<br />
<span lang="HI">और मैं अंत तक दौड़ता रहूँ तुम्हारी
शिराओं में</span><br />
<span lang="HI">या तुम धुप बन जाओं और मैं हवा</span><br />
<span lang="HI">जिससे सदी के अंत तक बना रहे हमारा
स्पर्श</span> .......<br />
<span lang="HI">चाहे अयोध्या काबा रहे या न रहे</span><br />
<span lang="HI">चलो मैं पतीली बन जाता हूँ</span> <span lang="HI">आंच</span> ....... </b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"><br />
<br />
</span></b></span></div>
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b>
</b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<h2 style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b><span style="color: #38761d; font-size: x-large;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बुनकरों
ने घोषित किया हैं</span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span></b></span></h2>
</div>
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b>
</b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">बुनकरों को पहले ही मालूम हो गया था</span><br />
<span lang="HI">आने वाली सदी में</span><br />
<span lang="HI">नहीं दिखाई देंगे</span><br />
<span lang="HI">कहीं फूल....</span><br />
<span lang="HI">कहीं पत्तियां....</span> <br />
<span lang="HI">कहीं झरने</span><br />
<span lang="HI">कहीं हिरन तो कही जंगल ....</span><br />
<span lang="HI">बुनकरों को अंदाजा हो गया था</span><br />
<span lang="HI">मनुष्य ही करेगा अपनी सभ्यता की हत्या !</span><br />
<span lang="HI">इसलिए उन्होंने कपास के धागे में रफू
किया था</span><br />
<span lang="HI">कोई फूल </span>,
<span lang="HI">कोई झरना </span>, <span lang="HI">कोई
पेड़</span><br />
<span lang="HI">बुनकरों ने बुना था धागे में हमारे लिए
एक विशेषण</span><br />
<span lang="HI">हत्यारे का ! हत्यारे का !</span><br />
<span lang="HI">आज हमें एहसास न हो</span> </b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">लेकिन बुनकरों ने पहले ही घोषित का दिया
था</span><br />
<span lang="HI">हम इस सभ्यता के एक हत्यारे हैं !</span><br />
<span lang="HI">आज मैं जब भी अपनी कमीज पर </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">कोई रफू किया हुआ फूल देखता हूँ</span><br />
<span lang="HI">मुझे फूल में बुनकरों की आँख दिखाई देती
हैं</span><br />
<span lang="HI">जो कहती हैं तुम कमीज नहीं</span><br />
<span lang="HI">प्रकृति की हत्या करके उसकी आत्मा पहने हो </span></b></span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b><span style="font-family: "Bookman Old Style","serif";">
</span></b></span></div>
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b>
</b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<h2 style="text-align: left;">
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b><span style="color: #274e13; font-size: x-large;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दरवाजा</span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></b></span></h2>
</div>
<span style="color: #cc0000; font-size: large;"><b>
</b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="color: #cc0000;"><b><span lang="HI">हमें अपने घर का दरवाजा</span><br />
<span lang="HI">तो खुला रखना चाहिए</span><br />
<span lang="HI">कम से कम</span><br />
<span lang="HI">एक नन्हीं चिड़ियाँ आकर</span><br />
<span lang="HI">कुछ देर तक</span><br />
<span lang="HI">शब्दों में ध्वनि तो भर सके</span><br />
<span lang="HI">और दूर के गाँव की</span><br />
<span lang="HI">दूब सी पतली सी</span><br />
<span lang="HI">किसी प्रेमिका की कहानी को</span><br />
<span lang="HI">आँगन में सजा तो सकें।</span><br />
<span lang="HI">हमें अपने घर का दरवाजा तो</span><br />
<span lang="HI">खुला रखना चाहिए</span><br />
<span lang="HI">जिससे एक बच्चा आकर</span><br />
<span lang="HI">अपनी माँ का पता तो पूछ सकें</span><br />
<span lang="HI">हमें अपने घर का दरवाजा तो</span><br />
<span lang="HI">खुला रखना चाहिए</span><br />
<span lang="HI">जिससे बेरोक -आ सकें</span><br />
<span lang="HI">कुछ फूल/पत्तियां</span><br />
<span lang="HI">कुछ धूल/आंधियाँ</span><br />
<span lang="HI">कुछ मिट्टियाँ आकर</span><br />
<span lang="HI">जोड़ सकें</span><br />
<span lang="HI">भाईचारे की दीवार </span></b></span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: #cc0000;"><b><br />
</b></span><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; mso-outline-level: 3;">
<h2 style="text-align: left;">
<span style="color: #38761d; font-size: x-large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
आज सुन्दर इसलिए हूँ</span></b></span><span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 13.5pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">
</span></b></span></h2>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"><b><span style="color: #e06666;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अब मैं सपना बहुत खूबसूरत देखता हूँ
....</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जंगलों में भी एक नया रास्ता बना लेता
हूँ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अजनबी शहरों में भी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपना कोई न कोई परिचय निकाल</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">लेता
हूँ....</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> <br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">हामिद और मकालू में भी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपना चेहरा ढूंड लेता हूँ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मंदिर / मस्जिद से अलग होकर</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अपना एक मकान</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">बना
लेता हूँ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">…<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्योकि मेरी माँ बुढडी हो गई हैं ।</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मैं अब गहरे पानी में तैर लेता हूँ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्योकि माँ के चेहरे पर अब पसीने नहीं
आते</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अब मैं हँसना भी सीख लिया हूँ</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">अब मुझे कोई बीमारी भी नहीं होती</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्योंकि माँ के शरीर में</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">जगह -जगह जख्मों ने सुरक्षित स्थान बना
लिया हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मेरी माँ उम्र के अंतिम सीढ़ियों पर खड़ी
हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और मैं सुन्दर हो गया हूँ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">…… <br />
<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">एक दिन शहर के बीचो बीच</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">मुझे एक डॉक्टर ने रोक लिया</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">और धिक्कारते हुए मुझसे कहता हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">तुम होशियार और सुन्दर इसलिए बने हो</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">क्योंकि कहीं बहुत दूर खटिये पर
तुम्हारी माँ खांस रही हैं </span></span></b></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="color: #e06666;"><b><br style="mso-special-character: line-break;" />
</b></span><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; mso-outline-level: 3;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-margin-top-alt: auto; mso-outline-level: 3;">
<h2 style="text-align: left;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]--><span style="color: #674ea7; font-size: x-large;"><span style="color: #274e13;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 115%;">देवदारु
की कहानी</span></b></span><b><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></b></span></h2>
</div>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]-->
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">संयोगवश या</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">संघर्ष करते हुए</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारू का पेड़</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पहाड़ से या अपनी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बिरादरी से अलग होकर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मैदान में ......</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">एक अछूत की तरह</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">खड़ा भर था</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बिरादरी से या जाति से</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अलग होना</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मनुष्यों के लिए</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">किसी कोढ़ से कम नहीं था।</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जब भी कोई कारवां गुजरता</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु के लिए</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">किसी गाली से कम नहीं था</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गाँव में यह खबर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कुत्ते की आवाज की तरह फ़ैल गयी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">एक अपशगुन पेड़</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गाँव में जवान हो रहा हैं ..........</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जवानी में स्नेह अगर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">चाँद को भी नहीं मिलता</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तब उसमे भी शायद इतनी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">चाँदनी नहीं होती</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लेकिन देवदारु का संघर्ष</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">किसी भी हीरे से कम नहीं था</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु:समूह से उपेक्षित होकर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इस कदर मौन हो गया कि</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अपने सौन्दर्य को ही भूल गया</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रत्येक साधना की</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">हर संघर्ष की</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अपनी एक सीमा होती हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्योकि धरती भी कहीं न कहीं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सीमित ही होती हैं </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गाँव में ही एक लड़की थी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जो वर्षों से कुछ खोजते हुए</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अपने आप से उब चुकी थी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">या थक चुकी थी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और इस कदर थक चुकी थी कि</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की होने के अपराध को भी भूल चुकी थी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">एक रात जब सब जाग रहे थे</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और सभी सो भी रहे थे</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की को समय मिल गया कि</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">वह देवदारु को देख सकें</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ज्योहीं उसकी नजर की किरण</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पेड़ पर गिरती हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु जाग जाता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और बहने लगता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की के अन्दर स्वरों के</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">कई सारे दीये जलने लगते हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की को लगता हैं कि</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यही उसकी खोयी हुई</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अभिव्यक्ति हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">या कोई पायी हुई पानी की धार हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु भी भोर तक</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यही सोच रहा था</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्या जब आँखों में कोई चेहरा</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अपना होता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">?</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तभी जीवन की मुक्ति</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">यात्रा शुरू होती हैं .............</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">सुबह की पहली किरण</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ज्योही धरती के जिस्म से टकराती हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मैदान की उर्वर मिटटी में</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्रेम का बीज आँख खोलता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";">,</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">जब प्रेम के लिए कोई जागता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">तब सबसे पहले वह</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अपने हिस्से का समय चुराता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">दोनों जब समय दान करके रिक्त हो जाते हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु:लड़की से एक दिन</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">महादान माँगता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और लड़की शीत सी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उसकी जड़ों में ठहर जाती हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की सुबह -सुबह एक दीया जलाकर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पेड़ के नीचे बैठ जाती हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु लड़की को अपनी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">छाया से रंगकर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">उसके स्वर में एक राग भरता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और ऐसे ही वे मुक्ति का</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इंद्रधनुष खीचतें हैं ................</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">एक दिन लड़की देवदारु की जड़ों में</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">समाधिस्थ होकर कहने लगी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">मैं रोज - रोज नहीं आऊँगी मिलने</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अब"तुम मुझे एक वृत्त में रखों"</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">ज्योही जीवन में प्रश्न उपस्थित होता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">अस्तित्व को हमेशा अर्थ मिलता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्योकि प्रश्न सजीव होते हैं ............</span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु:एक बार आकाश को देखता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और एक बार हिमशिखर को</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">लड़की को जड़ों से उठाकर</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">प्राणों के समीप खींचता हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और शम्भू से कहता हैं कि</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">केवल तुम ही नहीं अर्धनारीश्वर नहीं हों</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">इतने में गाँव में</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<span style="color: #990000;"><span style="font-size: large;"><b>धूप की तरह </b></span></span><br />
<span style="color: #990000;"><span style="font-size: large;"><b>यह ख़बर फैल गई कि </b></span></span><br />
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">देवदारु का पेड़ गिर गया</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और लड़की दब कर मर गयी</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">गाँव पूरा खुश हुआ</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">और कहने लगे लोग</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">चलो! बला तो टली</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">पर लड़की और देवदारु बहुत खुश हैं</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">क्योकि अपनी प्यार की आत्मकथा को</span><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"> </span></b></span></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b>
</b></span></span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in;">
<span style="font-size: large;"><span style="font-family: Arial,Helvetica,sans-serif;"><span style="color: #990000;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ascii-font-family: Arial; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-hansi-font-family: Arial;">बस वे ही जानते हैं</span></b></span></span></span></div>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]--><span style="font-family: "Arial","sans-serif"; font-size: medium; mso-fareast-font-family: "Times New Roman";"><span style="font-family: Verdana,sans-serif;"></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; line-height: 115%; mso-ansi-language: EN-US; mso-bidi-language: HI; mso-fareast-font-family: "Times New Roman"; mso-fareast-language: EN-US;"><br style="mso-special-character: line-break;" />
</span> </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3Ny0C4TUd2WpUJyoEdF3DaK-8TYh3VdhyphenhyphenXyCAxhO3pLLAbxP-nispDBkY2kbzDZQh5cgNIizqj4uYP3dOmPLLwMwcnOpMs8fdjflYhcq75l2Fr83mRu02fPjOloDHLH9AUvTLOD1FejQ/s1600/nitish+mishra2222.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><br /></a></span></div>
<a name='more'></a><br /></div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-81251616420042088782015-04-25T20:02:00.000-07:002015-04-25T20:16:35.695-07:00आदित्य शुक्ला की कविताएँ. <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-zCkhJruIim3kkA3vmfCmeYYU6TnxIQCFeUo2fNPJ-pdmDrBk_q_Y7CvOMW_UecaupFNG2IOwWYLY64ONDP-3ogmTMybH3uvhiRvv-z3J9LItgUgAn_YQ83EbhEbj09Vhf4KzEQ5fuJw/s1600/10443508_653272414750649_1633332273951508867_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-zCkhJruIim3kkA3vmfCmeYYU6TnxIQCFeUo2fNPJ-pdmDrBk_q_Y7CvOMW_UecaupFNG2IOwWYLY64ONDP-3ogmTMybH3uvhiRvv-z3J9LItgUgAn_YQ83EbhEbj09Vhf4KzEQ5fuJw/s1600/10443508_653272414750649_1633332273951508867_n.jpg" height="320" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><i>आदित्य अपनी कविताओं में आप वैसे ही रहते हैं जैसे जीवन में रहते हैं या यात्रा में. यह सहज स्वाभाविकता इनकी कविताओं की अन्यतम विशेषता है. आप कविता लिखकर "परिवर्तन" जैसी बड़ी कामना करते नहीं प्रतीत होते फलतः इनकी कविताएँ क्लोन-कविता जैसी नहीं लगेंगी. आप नए कवि की उस श्रेणी के हैं जो अपनी कविताओं की भाषा, शैली, विषयवस्तु, अभिव्यक्ति आदि में अपनी विशिष्टता को बनाए रखना चाहते है. इनकी कविताओं से जब आप गुजरेंगे तो कवि के अंतर्मन की यात्रा का अनुभव करेंगे. मैं आदित्य को इनकी कविताओं के लिए बधाई देता हूँ और आगामी काव्य-जीवन के लिए शुभकामनाएँ </i> </span>- रवीन्द्र के दास. </span><br />
<br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><br />
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">परिचय</span></b><b><u><span lang="EN-GB"></span></u></b></span><span style="font-size: large;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><br />
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आदित्य शुक्ल, गुडगाँव. </span></span></b><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></b></span><br />
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक्स्चेंगिंग टेक्नोलोजी
में डाटा एनालिस्ट के रूप में कार्यरत. </span></span></b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ब्लॉग और फेसबुक पर सक्रिय रूप से लेखन. </span></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हिंदी और विश्व साहित्य में रूचि.</span></span></b></span></div>
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;">
</span></b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">संपर्क- +</span><span lang="EN-GB">91-7836888984/shuklaaditya48@gmail.com</span></span></b></span></div>
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;">
</span></b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span style="color: #351c75;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ब्लॉग-</span><span lang="EN-GB">isibahaaneekbaat.</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Calibri Light","sans-serif"; line-height: 107%;">w</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Calibri Light","sans-serif";">ordpress</span><span lang="EN-GB">.com</span></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span style="font-size: large;"><span lang="EN-GB"> </span></span><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]--><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; margin: 4.5pt 0in 4.5pt 0.5in; text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> <span style="color: #6aa84f;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span></span><span style="font-size: large;"><span style="color: #6aa84f;"><span style="font-size: x-large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निषेध</span></b></span></span></span></div>
</span></h2>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: orange;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB"></span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ऊबकर
कहता हूं मैं</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पियोगे क्या चाय</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सहमति
में अपना जरा सा सिर हिला देते हो तुम</span></span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चाय
बनाना</span></span><span class="textexposedshow"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किचन में आग न लगा देना</span></span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> -</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कहते
हो तुम चिढ़कर</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मन
ही मन गालियां देते हो</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span>
<br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हिलता-डोलता
है तुम्हारा बेढब सा सिर </span></b></span></div>
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कहते हो</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निषेध</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निषेध</span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नेति</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नेति!!</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कहते
हो मैं इस सभ्यता का</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ईश्वर का</span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">क्रांतियों का बहिष्कार करता हूं</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तभी,
नौकरी-तनख्वाह आदि को लेकर</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारा सिर चनक उठता है</span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम चिल्लाते हो</span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और तुम्हारे मां की सूरत तुम्हारे
आंखों में चमक जाती है</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चाय
बनने से पहले पहले</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम फूंक डालते हो पांच सिगरेट</span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कहते हो</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निषेध</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निषेध</span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नेति</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नेति!</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और
घुटने टेक देते हो</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b>
</b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसी जंजाल के सामने</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जिसके लिए बार-बार</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हम सड़को-चौराहों पर घूम-घूम</span></b></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="color: blue;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नेति</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,</span></span><span style="font-size: large;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-size: small;">नेति करते रहे!</span><span style="font-size: small;"> </span> </span></span></b></span></div>
<span style="color: blue;"><br /></span>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div style="margin: 0in 0in 4.5pt 0.5in; text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span style="color: #93c47d;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चले
गए आदमी के पीछे</span></b></span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
</span></h2>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक आदमी चला गया-</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: #e06666;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पीछे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक
चले गए आदमी के</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक आदमी छूट गया।</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चले गए और छूट गए आदमी के बीच</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक
लकीर रह गई</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जैसे
रह जाती है याद...</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रह
गई लकीर पर आ बैठी चिड़िया एक</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छूट गया आदमी देखता रहा लकीर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लकीर पर बैठी चिड़िया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छूट गया आदमी उदास हो गया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: #e06666;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<b><span style="color: #e06666;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक
एक कर और आ गई चिड़िया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिड़िया के पीछे चिड़िया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिड़िया के पीछे और चिड़िया</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिड़ियों
की लकीर चलने लगी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">फुदकने लगी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चले गए आदमी से छूट गए लकीर पर</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: #e06666;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जिनके
पीछे चलने लगा छूट गया आदमी।</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div style="margin: 0in 0in 4.5pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div style="margin: 0in 0in 4.5pt 0.5in; text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> <span style="color: blue;">
</span></span></span></b><span style="color: blue;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा-सा
होना</span></b></span><b><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></b></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा सा होना है कि</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अपनी छुवन उतारकर टेबल पर रख देना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जैसे
नरम कुहनी से दबा हुआ</span></span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">टेबल
का सिरा</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा
सा होने की तरह से</span></span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">न
होने के उस ओर</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा सा होना है </span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आलमारी के एक कोने पर छूटा हुआ
हेयरपिन</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा सा एक चित्र उतारकर छोड़ देना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हेयरपिन के साथ</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गीले बालों में घूमती कंघी की</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा सा होना है </span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बिस्तर के एक कोने पर अपने नन्हें
पांवों के निशान छोड़ जाना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उन निशानों का फूल की तरह उगना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बूढ़ा होना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूख
जाना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूखकर महकना</span></b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></span></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा
सा होना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">धीरे धीरे सीढ़ी से उतर चला जाना</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और स्मृतियों में कौंधते रहना पदचाप
का शनै: शनै:</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हल्का पडते जाना।</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं
होने के उस ओर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">होना पड़ा रहता है कागज के टुकडे सा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अनदेखा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और कुछ उंगलियां चेहरे पर सरकते ठहर
जाती हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रुखे होंठों के पोरों पर</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #8e7cc3;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जरा
सा होना बचा रह जाता है हर बार</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं होने के उस पार</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">टापू पर जलती अकेली मद्धम रोशनी-सा!</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraph" style="text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> <span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> <span style="color: #e69138;">
</span></span></span><span style="color: #e69138;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">सूर्यांचल </span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"></span></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उसने दिन का काम निपटा लिया है</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उसका माथा ठंडा है अब</span></b></span></span></div>
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे
सूर्य की परछाइयां मिली हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक-आध</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इधर-उधर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छिटकी-बिखरी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे तलाश है सूर्य की</span></b></span></span></div>
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: black;"><span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूर्य
ठीक पश्चिम ढलान से उतर जाएगा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अनंत में</span></b></span></span></div>
<span style="background-color: black;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: black;"><span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैंने
भी अपना काम निपटा लिया है</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूर्य की परछाईयां पकड़कर दौड़ूंगा
मैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ठीक पश्चिम ढ़लान की ओर</span></b></span></span></div>
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लिखकर
रख दिया है एक पत्रनुमा किताब में</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अपनी जिंदगी के रहस्य-वृत्तांत</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी अनजान पथिक के लिए</span></b></span></div>
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: black;"><span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
सूर्य से पहले पहुंचूंगा पश्चिम के ढ़लान</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और हम एक साथ उतर जाएंगे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अतल अनंत में</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी प्रपात की तरह.</span></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraph" style="text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> <span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> <span style="color: yellow;"> </span></span></span></b><span style="color: #351c75;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">हार </span></b></span><b><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"></span></b></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #45818e;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
अपनी हार इस तरह स्वीकार कर लूंगा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लगभग जीतते हुए</span></b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></span></div>
<span style="color: #45818e;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लौट
जाऊंगा अपने सैनिक</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">घुड़सवार वापस लेकर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब
तुम्हें लग रहा होगा तुम हार गए</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी
सेना की टुकड़ी का आकार जब घट रहा होगा</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दिन-ब-दिन</span></span></b></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: #45818e;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब
तुम्हारे माथे पर पड़ने लगेगी शिकन</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नींद उड़ जायेगी</span></b></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: #45818e;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: #76a5af;"><b><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
जानता हूं जीतने के लिए</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे पहले इससे गुजरना होगा</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी हार वाली हालत से</span></span></b></span><span style="background-color: white;"></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: #45818e;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div class="MsoNormal">
<b><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">मुझे हारना होगा पहले</span></span></b></div>
<span style="color: #45818e;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #45818e;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे
हारने से ठीक पहले लौट जाऊंगा मैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">युद्ध-स्थल में तड़पती लाशें छोड़कर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें घर लौटने के लिए छोड़ जाऊंगा</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; margin: 4.5pt 0in 4.5pt 0.5in; text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span style="color: #c27ba0;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डेस्कटॉप
के सामने सोचता हुआ आदमी</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: magenta;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डेस्कटॉप
के सामने बैठे बैठे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आपका चश्मा जरा-सा ढुलक आता है</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आपकी नाक पर</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">माथे पर बल पड़ जाता है</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">आप
सोचते हैं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">आप सोच रहे हैं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">आप सोचते तो हैं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">आप सोच रहे हैं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">तब असल में सोचते ही नहीं।</span></b></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #bf9000;"><span style="font-size: large;"><span style="background-color: white;"><b><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span lang="HI" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; color: black; font-family: "Mangal","serif";">आपकी नाक से बह रहा होता है खून </span></span></b></span></span></span></div>
<span style="color: #bf9000;"><span style="font-size: large;"><span style="background-color: white;"><b><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
</span></b></span></span></span>
<br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: #bf9000;"><span style="font-size: large;"><span style="background-color: white;"><b><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">
</span><span lang="HI" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; color: black; font-family: "Mangal","serif";">माथा दर्द से
चनक रहा होता है</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></span></b></span></span></span></div>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
</span><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span></span></div>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
<span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><b><span style="color: orange;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ठीक
जिस वक्त आप सोचते हैं कि आप सोच रहे हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आपकी आंखें ठिठक जाती हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक किसी शून्य में</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जहां</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जल-त्रासदी से त्राहि त्राहि कर रहे
होते हैं लोग!</span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
<b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="color: #ffd966;"><span style="color: #e69138;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ठीक
जिस वक्त आप चाय पीते हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">विज्ञान के आविष्कारों की बात करते
हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ईश्वर की तारीफ के कसीदे गढ़ते हैं</span></b></span></span></span></div>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
<span style="color: #ffd966;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">फिर
सोचते हैं कि सोच रहे हैं आप</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: #ffd966;"><span style="font-size: large;">
</span></span><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e69138;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निरीह
ही रहते हैं हमेशा की तरह</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आप अपने ही</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">विचार-प्रवाह में बह नहीं पाते</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उसकी तलाश में</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गुमशुदा भागते हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बदहवास</span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और
सोचते हैं कि भाग रहे हैं आप</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: orange;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ठीक
उसी वक्त</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आप ही का कुछ हिस्सा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आपकी परछाईं से</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आपसे टूट</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गिर जाता है</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जैसे हाथ में लिया हुआ चाय का कप</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छूट- गिर जाता है</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रास्ते में बिखर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चकनाचूर हो जाता है</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e69138;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आप सोचते हैं </span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आप साबुत मंजिल तक पहुंच गए!</span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal">
<b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">आप सोचते खूब हैं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"><br />
</span><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">बस सोच नहीं
पाते</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">सोचकर, बस
वहां तक पहुँच नहीं पाते. </span></span></b></div>
<span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraph" style="text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> <span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> </span></span></b><span style="color: #93c47d;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">खंडहर की आवाज़</span></b></span><b><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"></span></b></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: #bf9000;"><b><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">मकबरे से उठती है एक आवाज</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">आवाज के पीछे आवाज</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">और ढ़ेर सारी आवाजें</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">जैसे भरभरा कर उठ जाता है कबूतरों
का झुंड</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">एक कबूतर के उड़ने के पीछे.</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">मंडराने
लगता है</span></span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span style="background-color: white;"><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">भग्नावशेषों
के ऊपर</span></span></span></b></span></div>
<span style="background-color: #bf9000;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: lime;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी
खोए रहस्य की तलाश में।</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: lime;"><span style="background-color: #bf9000;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: lime;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सीढ़ियों
के पत्थर चुप हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे जानते हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छूट कर गिर गया था एक फूल किसी हाथ
से</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गिर गया</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दफ्न हो गई उसकी स्मृतियां सीढ़ियों
के पत्थर में</span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: lime;"><span style="background-color: #bf9000;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: lime;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पत्थर-भग्नदूत
जानते हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उठेगी ये आवाजें बार-बार</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मंडरायेंगी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">थक
गिर जायेंगी</span></b></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="background-color: #bf9000;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">गिर-कुचल
गए फूल का रहस्य</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">दबा-बचा रहेगा यहां इस</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">भग्नावशेष में!</span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> <span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;"> </span></span><br />
<h2 style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><span style="color: #93c47d;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">मैक्स ब्रोड</span></b></span></span></h2>
<span style="color: #93c47d;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"></span></b></span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> </span></div>
</span></h2>
<h3>
</h3>
<h4>
<span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">(काफ्का का
अजीम दोस्त.)</span><span style="color: #f1c232;"><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
</span></span></h4>
<h3>
<span style="color: #f1c232;"><span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;">
</span></span></h3>
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="color: orange;"><b><span style="color: #e06666;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैक्स ब्रॅाड</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम
मुझे नष्ट कर दो!</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #e06666;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नष्ट कर दो मुझे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरे इस अंधेरे कमरे में नष्ट होने
के कई सारे सामान हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उठा लाया था मैं मरे हुए कौव्वे की
लाश</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बगल
वाले पार्क से</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूखकर
सड़े हुए संतरे ठीक सिरहाने पड़े हैं</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक
अदद काला चूहा भी</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सब
रहने लगे हैं मेरे साथ अब</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इस
अंधेरे बंद कमरे में</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरी
आवाजें गूंजती हैं</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span class="textexposedshow"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">छटपटाती
है मेरी आत्मा</span></span></b></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: #f6b26b;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैक्स
ब्रॅाड</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम मुझे नष्ट कर दो अब</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरा लिखा हुआ सब कुछ</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">शायद मेरे जाने के बाद बच जाए</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लोग पढ़कर कहकहे लगाएं</span></b></span></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><span style="color: #ffd966;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उ<span style="color: #f6b26b;">न्हें
नहीं सुनाई देती मेरी आवाज</span></span><span style="color: #f6b26b;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरी आत्मा के घाव उन्हें नजर नहीं
आते अभी</span></span></b></span></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: #f6b26b;"><span style="font-size: large;">
</span></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span style="color: #f6b26b;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैक्स
ब्रॅाड</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं इंसानियत की यह दुर्गंध ढ़ो ढ़ोकर थक गया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ऊबकाई आती है इस दर्दनाक सभ्यता को
देखकर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span style="color: #f6b26b;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे नष्ट कर दो मैक्स</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span style="color: #f6b26b;">मैं नहीं कर पाऊंगा खुद को अ</span><span style="color: #f6b26b;">भी नष्ट</span></span><span style="color: #f6b26b;"><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझमें ताकत नहीं</span></span></b></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="color: orange;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: #f3f3f3;"><span style="color: orange;"><b><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे
नष्ट कर दो मैक्स</span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इससे पहले कि ये चूहे मुझे कुतर
खायें</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सड़े हुए संतरे की फलियां मुझे सड़ा
डाले!</span></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraph" style="text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> <span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;">कमरे का आदमी</span></b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"> </span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif"; line-height: 107%;"></span></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 0in 0in 4.5pt;">
<span style="background-color: #a64d79;"><b><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">मैं
इस कमरे में बाहर से आता था</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">मुझे रखा हुआ मिलता था-</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">अंधेरे का एक सूना-चौकोर टुकड़ा</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">कुछ रखे हुए कहकहे</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">एक नितांत अकेली परछाईं</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">घनघनाता हुआ पंखा</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">प्लाईवुड का एक टेबल</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">दीवारों की खिड़कीनुमा आंखें.</span></span></b></span></div>
<span style="background-color: #a64d79;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #c27ba0;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
जब इस कमरे में बाहर से आता था</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<span class="apple-converted-space"> </span><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सब-कुछ करीने से सजाया होता था</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रखा होता था -</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अंधेरे टुकड़े के बक्से में।</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे दिखाई देता था एक हंसते हुए
आदमी का हाथ</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उसकी मूछों पर अटका हुआ सन्नाटा।</span></b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></span></div>
<span style="color: #c27ba0;"><span style="background-color: #a64d79;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अब</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
इस कमरे में बाहर से नहीं आता</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं यहां रहने लगा हूं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इस अंधेरे के चौकोर बक्से में</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अब मुझे यह बक्से सा चौकोर नहीं
दीखता</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अब भी इसमें रखे हुए हैं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कुछ कहकहे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक
नितांत अकेली परछाईं</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">घनघनाता हुआ पंखा</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">प्लाईवुड का वही पुराना टेबल।</span></b></span></div>
<span style="color: #c27ba0;"><span style="background-color: #a64d79;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span></span><br />
<div style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<b><span style="color: #c27ba0;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं
उस चौकोर टुकड़े के भीतर के उजाले में रहता हूं अब</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसमें एक आसमान उग आया है</span><span class="apple-converted-space"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अब चमकते हैं तारे</span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">रात हो जाती है।</span></b><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></div>
<span style="background-color: #a64d79;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: 14.5pt; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">तुम
बाहर से आओगे</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें ठीक उतना ही चौकोर अंधेरा
मिलेगा</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें सन्नाटों की ध्वनि सुनाई
देगी</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">खट-खट</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
( </span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">जाते हुए की-सी ध्वनि...)</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">मैं चला जाऊंगा</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">तुम यहीं के होकर रह जाओगे</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">उस अंतराल में छोड़ दिये गए-से:</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">दीवार की तरफ मुंह करके सो जाओगे।</span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<br />
<h2>
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><div class="MsoListParagraph" style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: normal; margin-bottom: 4.5pt; text-align: left; text-indent: -0.25in;">
<b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="font-family: "Times New Roman"; font-feature-settings: normal; font-kerning: auto; font-language-override: normal; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font-style: normal; font-synthesis: weight style; font-variant: normal; font-weight: normal; line-height: normal;">
</span></span></b><span style="color: #6aa84f;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक पेड़ पर एक डाल थी</span></b></span><b><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></b></div>
</span></h2>
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin-bottom: 4.5pt;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">एक पेड़ पर
एक डाल थी</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">ठीक जैसे
डालें होती हैं दूसरे पेड़ों पर</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">डाल पर एक
झुरमुट छिपा रहता था</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">बहुत सारे
झुरमुटों से दूर</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">डाल के एक
कोने पर</span></b></span></div>
<span style="background-color: white;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin-bottom: 4.5pt;">
<span style="background-color: #6fa8dc;"><span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">झुरमुट
में रहती थी एक चिड़िया</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">झुरमुट से</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">, </span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">गाती रहती थी</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">हरदम</span></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #6fa8dc;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिडिया गाती थी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्चे
सुनते थे</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";">,<br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्चे
खेलते थे गली में</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गली की
सड़क पर लाल पत्थर से लकीरें खींचकर</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिडिया
गाती थी</span></b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><b> </b><br />
</span><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">झुरमुट
हिलता था जरा-जरा.</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></div>
<span style="color: #6fa8dc;"><b><span style="font-size: large;">
</span></b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<b><span style="color: #6fa8dc;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्चों में एक बच्ची थी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जैसे पेड़
पर एक डाल</span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span style="color: #6fa8dc;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डाल पर एक
झुरमुट</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्ची
निकल जाती थी बच्चों के झुंड से</span></span></b><span style="color: #6fa8dc;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span></span><b><span style="color: #6fa8dc;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिड़िया के
गाये हुए गीत की लकीर पर चलकर</span></span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span></b></div>
<b><span style="font-size: large;">
</span></b><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="color: #6fa8dc;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दूर बागीचे में।</span></b><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></span></div>
<span style="color: #6fa8dc;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<span style="background-color: white;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चिड़िया गाती थी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्ची
सुनती थी</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
(</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बच्चे
खेलते थे)</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">झुरमुट
हिलता था।</span></b></span></div>
<span style="color: #6fa8dc;"><span style="font-size: large;">
</span></span><br />
<div class="MsoNormal" style="background-attachment: scroll; background-clip: border-box; background-image: none; background-origin: padding-box; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat; background-size: auto auto; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<b><span style="color: #6fa8dc;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और अचानक पंख फड़फड़ा कर उड़ जाती थी चिडिया</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गाना रुक
जाता था</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span></span><span style="background-color: white;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><span style="color: #6fa8dc;">चिडिया के
साथ-साथ बच्ची </span>का मन</span><span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br />
</span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">उड़ जाता
था</span></span></b></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in; text-align: left;">
<span style="background-color: white;"><b><span style="font-size: small;"><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";">गाना डाल पर छूट जाता था.</span></span></b></span></div>
<br />
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: left;">
<span lang="EN-GB" style="mso-bidi-language: HI;"><span style="font-size: large;">
</span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdGZ3lQH2fNrLeNacib2cuzQ6ph-ejBUnq43KYAbRaCstfiyhZXg3P3u7YufzRI_Xhfm0xHEOu6r3vfFb04eDGBkuN1ROkiW42-4orFt_ZI9EnkzOq_eRp7n72BfuR8n-DNJXy_YZQGuA/s1600/%E0%A4%95%E0%A4%95.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdGZ3lQH2fNrLeNacib2cuzQ6ph-ejBUnq43KYAbRaCstfiyhZXg3P3u7YufzRI_Xhfm0xHEOu6r3vfFb04eDGBkuN1ROkiW42-4orFt_ZI9EnkzOq_eRp7n72BfuR8n-DNJXy_YZQGuA/s1600/%E0%A4%95%E0%A4%95.jpg" height="320" width="74" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="background: none repeat scroll 0% 0% white; line-height: normal; margin: 4.5pt 0in;">
<span lang="EN-GB" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"></span><span lang="HI" style="color: black; font-family: "Mangal","serif";"><br /></span></div>
<br />
</div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-83478920376432413552015-03-16T08:55:00.000-07:002015-03-16T08:55:05.103-07:00अशोक कुमार की कुछ कविताएँ <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<!--[if !mso]>
<style>
v\:* {behavior:url(#default#VML);}
o\:* {behavior:url(#default#VML);}
w\:* {behavior:url(#default#VML);}
.shape {behavior:url(#default#VML);}
</style>
<![endif]--><br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>HI</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}
</style>
<![endif]-->
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVgg49UHWfg6cCyQjlrWXOCWxRKIRUpw-QxuQ8X9TbNVahgpGKKQqmaIy8XyhKhL9CcdcmXlRysPm26Knu4hELUuzAs-gQ4JgfdfNbv0c2jM1ilk7vPJqfZ4jTmVsJjJQzP7rE33YsIbo/s1600/ashok+kumar.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVgg49UHWfg6cCyQjlrWXOCWxRKIRUpw-QxuQ8X9TbNVahgpGKKQqmaIy8XyhKhL9CcdcmXlRysPm26Knu4hELUuzAs-gQ4JgfdfNbv0c2jM1ilk7vPJqfZ4jTmVsJjJQzP7rE33YsIbo/s1600/ashok+kumar.jpg" height="200" width="200" /></a></div>
<a name='more'></a><br />
<br />
<div class="_3hi clearfix">
<div class="_38 direction_ltr">
<span style="color: #38761d;"><b><span class="null">अशोक
कुमार<br />
जन्म तिथि : 29 सितम्बर 1967<br />
सम्प्रति : कोल इंडिया की अनुसंगी इकाई सेन्ट्रल कोलफील्ड्स लिमिटेड के
हजारीबाग क्षेत्र, <b><span class="null">हजारीबाग (झारखंड) </span></b>चरही में वरीय प्रबन्धक (कार्मिक) के पद पर कार्यरत<br />
मोबाइल: 08809804642</span></b></span></div>
<div class="_1yr">
<span style="color: #38761d;"><span style="background-color: #38761d;"><span style="font-size: small;"><b><span class="_2oy"></span><span></span></b></span></span></span></div>
</div>
<div class="_3hi clearfix">
<div class="_38 direction_ltr">
<span style="color: #38761d;"><b><span class="null">इमेल : ashok_cil@yahoo.in</span></b></span></div>
<div class="_1yr">
<span style="color: #38761d;"><span style="background-color: #38761d;"><span style="font-size: small;"><b><span class="_2oy"></span><span></span></b></span></span></span></div>
</div>
<div class="_38 direction_ltr">
<span style="color: #38761d;"><b><span class="null"> ak1021852@gmail. com</span></b></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="background-color: #38761d;"><span style="font-size: small;"><span style="color: red;"><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><br /></span></i></b></span></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पहाड़ तुम खड़े रहना यों ही</span></i><i><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></i><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></i></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;">
</span></span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे खड़े होने से</span></i><i><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></i><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></i></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;">
</span></span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कई पड़े लोगों को खड़े होने का हौसला
मिलता है</span></i><i><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></i><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"><span> </span></span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span style="color: blue;">अशोक कुमार</span> की कविताएँ जीवन से लुप्त हो रही ज़िन्दगी के लिए बेहद
फ़िक्रमंद हैं. प्रसिद्ध और सरल रूपकों और रूपक-विधानों के माध्यम से अपनी कविताओं
और उनमें निरूपित चिंताओं को बड़ी सरलता और सहजता से पाठकों तक पहुँचाने में <span style="color: blue;">कवि</span> समर्थ हैं. वर्तमान वास्तविकता का निषेध किए बिना बेहतरी की स्वाभाविक संभावना
करते हैं. कविता के ग्लोबल फैशन से अलग इनकी कविताई-प्रविधि अनायास ही आकर्षित करती
है. </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आग गायब हो रही थी लोगों के जेहन से</span></i><i><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></i><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></i></b></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;">
</span></span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span style="color: red;">शहर के हड़ताली चौक से बुझी हुई आग समेट
रहे थे लोग.</span></span></i></b></span></div>
<span style="font-size: large;"><b>कवि ने जूते को अपनी कविता का विषय बनाते हुए बड़े ही अनोखे ढंग से उनका मानवीकरण किया है. जूता विमर्श अनायास चमत्कृत भी करता है. </b></span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">2 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><i><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते मेरे पैरों ही नहीं मेरे चेहरे की
भी शान हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></i></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><i>
</i></span></span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><span style="color: red;"><i><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब वे चमकते हैं </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></i></span></span></div>
<span style="font-size: large;"><i><span style="color: red;">
<b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरा चेहरा भी दमक रहा होता है शान से .</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"></span></b></span></i><b><i><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span style="color: red;"> </span> </span></i><i><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></i></b><i><span style="color: red;"></span></i></span><span style="font-size: large;">
</span><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कवि अशोक कुमार को बधाई. --- रवीन्द्र के
दास </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><span> </span></span></b>
------------
</span><span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"><br /></span></span></b></span><br />
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> <span style="color: blue;"><span style="font-size: x-large;">कविताएँ </span></span></span></span></b></span><br />
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कछुए
दौड़ रहे थे सदियों से </span></span><span></span></b></span><span style="font-size: large;">
</span><br />
<div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span class="null"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कहानियों में कछुए चल रहे थे</span><span lang="HI"> </span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span class="null"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खरगोश सोये थे</span><span lang="HI"> </span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span class="null"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कछुए दौड़ जीत जाते थे</span></span><span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मगर मेरे पास जो कविता थी</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उसमें कछुए दौड़ रहे थे सदियों से</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इतिहास में नदी किनारे खींची गयी एक रेखा से</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खरगोश चाक-चौबन्द थे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पेड़ के नीचे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सोते थे</span><span lang="HI"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मगर चौकन्ने थे</span><span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कछुए पहाड़ के पास खींची रेखा तक पहुँचना चाहते थे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अर्थशास्त्रियों की खींची रेखा को छूना भर चाहते थे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और इसलिये लगातार चल रहे थे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बिना सोये</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खरगोश पहाड़ के पार थे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उस पेड़ के नीचे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सोये थे</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जहाँ बरसती थी समृद्धि की शीतल छाँह</span><span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कछुए चल रहे थे सदियों से</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लगातार</span><span lang="HI"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और कविता में वे अपनी नियति बदलना चाह रहे थे .</span><span></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह जो आदमी है </span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेहरबान </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कदरदान !!</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह जो आदमी है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह अपनी किस्म का इकलौता है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसकी उम्र पचास लाख वर्ष से भी ज्यादा
है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेहरबान</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">! </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कदरदान
!!</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसे मैं खोज लाया हूँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बस्तर के गहन जंगलों से भी घनी जगह से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अंडमान के द्वीपों में पल रहे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आदिम जीवन से भी अगम्य स्थल से .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसका रंग काले पत्थर से भी काला</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसकी भुजाएं शरीर -सौष्ठव</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बनाते किसी युवा से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कसी और कड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">देखो पूँछ इसकी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अभी ही गयी है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उदविकास में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और अभी भी हैं इसकी आंखें किसी उदबिलाव
सरीखी .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेहरबान ! </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसे भूख नहीं सताती</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हवा पीकर जिन्दा रह सकता है यह कई बरस</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">प्यास इसे नहीं तरसाती</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसे नहीं पता फलों से निकले गए ताजा रस</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और ब्रांडेड जूस का अंतर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">भावों के चढ़ने से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कम तौलाये दालों से भी नहीं सिकुडती
इसकी आंतें</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कदरदान !</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं पता इसे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तेल के भाव चढ़ने से
क्या असर होता है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह दौड़ता ही चला जाता है सैकड़ों मील</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बिना रुके </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अनथक .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हुजूर</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">
!</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं पता इसे लेखों में कैसी होती हैं
जीवन की कथाएँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और कविता तो बस तैर रही होती है इसके
आँखों में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">संवेदना बनकर .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह जो आदमी है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अपनी तरह का इकलौता है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">इसे ढूंढ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लाया हूँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दुर्गम </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अगम </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अलभ्य - स्थल से .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दुर्लभ है यह -----</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">शायद आज यही आपके किसी काम आये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">श्रीमान</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेहरबान ..... कदरदान
.... !</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह जो आदमी है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">यह भी आदमी ही है !</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div style="margin: 0in 0in 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सीली हुई माचिस की तीलियाँ</span></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">माचिस की तीलियाँ बिन बरसात</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गीली पड़ी थीं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">माचिस की तीलियाँ भीषण गरमी के बावजूद
महरायी हुई थीं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दिन भर काम के बाद</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">औरत जब फूँकना चाह रही चूल्हा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बेदम पड़ी थीं तीलियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बिन पानी बादलों की तरह .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खतरनाक दौर था जब</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">विधेयक खो रहे थे अपना पाठ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और न्याय को संभाले हुए थी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक तिरछी तराजू .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चाक गढ रहे थे कच्चे बरतन</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पकानेवाली भट्ठियाँ आग के बिना सूनी और
ठंडी पड़ी थीं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ठंडेपन का आलम यह था कि जब लोग मिला रहे
थे हथेलियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बर्फ के ठंडेपन की सूईयाँ चुभ रही थीं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आग गायब हो रही थी लोगों के जेहन से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">शहर के हड़ताली चौक से बुझी हुई आग समेट
रहे थे लोग</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सीली हुई माचिस की तीलियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सूखने के इंतजार में थीं .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हौसला</span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गगन तुम जुड़े रहना</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">टूटना नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे नीचे कई लोग यों ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">टूटे और बिखरे पड़े हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे टूटने से वे और टूटते और
बिखरते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके हौसले के लिये तुम न टूटना</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">धरती तुम फटना नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सीली हुई रहना यों ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जैसी हो तुम</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे ऊपर कई लोग सोते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जिन्हें घर नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे पहले से ही फटे लोग हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बस तुम्हारे न फटने से वे और न फटेंगे .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हवायें तुम बहती रहना यों ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">गर्म हो कर नहीं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">क्योंकि कई लोग धूप में तपे हुए लोग हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पहाड़ तुम खड़े रहना यों ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे खड़े होने से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कई पड़े लोगों को खड़े होने का हौसला
मिलता है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नदियाँ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">,
</span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सागर - मन्द मन्द बहते रहना यों ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कई जमे लोग बहना सीख जाते हैं</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें बहता देख कर .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">प्रकृति </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके हौसले के लिये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम बची रहना .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे बचायेंगे तुम्हें</span></span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके जिम्मे है धरती</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे संरक्षक हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और तत्पर हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे बचायेंगे - नदी - नाले </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पहाड़</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">झरने</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सागर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खेत - खलिहान .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चर - अचर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जीव - अजीव</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">समस्त नैसर्गिक विन्यास .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी अस्थियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे जीवाश्म .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारे सपने</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी आस्थायें .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सड़क पर तुम्हारे जलते पाँव को</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बारिश की फुहारों से धोया जायेगा .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सिर मुँड़ा कर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पितरों का श्राद्ध कर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आते हुए आदमी के सिर पर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ओले पड़ने के पहले ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी महा-पुरुष के नाम की आवास - योजना
की छत</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रख दी जायेगी उसके सिर .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम डर रहे थे हर पल</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सियारों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लकड़बग्घों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बचपन से ही</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब तुम सोते थे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खेतों के बीच</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मचान पर .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें रात के निविड़ अंधेरे में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डर लगता था</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सन्नाटे की भयावह आवाजों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उन्हें चीरते सियारों की क्रन्दन से .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उन्हें उन आवाजों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अनजाने भय से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">निर्भय रखना था तुम्हें .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अभय का तानना था वितान</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कदीम क्रूर सपनों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">घात - विघातों से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बचाना था तुम्हें .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे समस्त पारितंत्र के विज्ञान का</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कर रहे थे सूक्ष्मदर्शी यंत्र से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पड़ताल</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी हिफाजत उनकी प्राथमिकता थी .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हारी पेट की अँतड़ियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">भरी रहें</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे कर रहे थे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नित नये अनुसंधान .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">प्रयोगशालाओं में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उगाये जा रहे थे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नित नये धान .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब तुम कर रहे थे अनुलोम - विलोम</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खुल रहे थे सुपरस्पेशल्टी अस्पताल .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें बाघ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चीतों </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सियार </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">, </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हुँड़ार से</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डर लगता था</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे बाघ और बकरी के लिये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बना रहे थे घाट .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे साँप और चूहों को</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बन्द रखना चाहते थे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक शीशे के घर में .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके संरक्षण की योजनाओं के</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तैयार थे रोड - मैप .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके जिम्मे है धरती</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे संरक्षक हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे तत्पर हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे क्रियाशील हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उनके पास योजनाये हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें बचाये रखने की</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे बचायेंगे तुम्हें .</span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खुद की तस्वीर बनाती हुई स्त्री</span></span></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";"> </span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">स्त्री खुद की तस्वीर बना रही थी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सामने बड़ा कैनवास बिखेरे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हाथ में सलीके से कूची संभाले</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">डिबियों में कई रंग घोले</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">स्त्री सख्त जमीन उकेर रही थी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अपने पाँव के नीचे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">स्त्री अपनी त्वचा खुरदुरी बना रही थी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बाहों में मछलियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">स्त्री अपनी देह बना रही थी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कठोर देहयष्टि</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक सुन्दर घर भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पेड़- पंछी भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">थे चित्र में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पहाड़ भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कलकल करते</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">झरने</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सागर और नदियाँ भी</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">चित्र में एक बड़ा हस्ताक्षर भी बनाया
स्त्री ने</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और उकेरा एक बड़ा सा </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">' </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">प </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">'</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं बनाया स्त्री ने</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तो एक ईश्वर</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ईश्वर गायब था उसके बनाये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">खुद के चित्र से.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लोहे को जब गलते देखा</span></span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कच्चा लोहा खौलते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">साँचे में उसे ढलते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लोहे को आकार में देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सरिया बनते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सीमेन्ट कंकड़ संग मिलते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मिट्टी से निकलते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मिट्टी में खड़े होते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मिट्टी में ही गलते देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हमने देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुमने देखा</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">लोहे को भी गलते देखा.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span style="color: red;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते : दस कविताएँ </span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">1 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">दुकानों में सजे जूते आकर्षक लगते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पैरों को ललचाते हैं वे .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">पैरों में आते ही अचानक हो जाते हैं
पुराने वे</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तब उन्हें चमकाये रखने की जिम्मेवारी हो
जाती है हाथों की .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">2 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते मेरे पैरों ही नहीं मेरे चेहरे की
भी शान हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब वे चमकते हैं </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरा चेहरा भी दमक रहा होता है शान से .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">3 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते किसने बनाये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आदमी या मशीन ने</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नहीं जानता मैं .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं तो देखता हूँ बस</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">एक जोड़ी हाथों को उनकी मरम्मत करते</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बड़े प्यार से .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">4 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">नये जूते पैरों को काटते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">क्या मित्रता पुरानी हो कर मुलायम होती
है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूतों की तरह .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते -</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">5 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी की देह की चमड़ी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी के पैरों की चमड़ी के लिये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">कितनी उपयोगी !</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">6 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जब भी मेरे जूतों में पड़ती हैं
झुर्रियाँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मैं आईने के सामने आ कर उन्हें तलाशता
हूँ</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">अपने चेहरे में भी .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">7 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सभ्य समाज में चमकौए</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूतों की बहुत अहमियत होती है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सराहे जाते हैं वे .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">सभ्य समाज में किसी की शान में बट्टा
लगाने के लिये</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उछाले जाते हैं वे .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूतम-पैजार में</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">बेजार होते हैं जूते भी</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तार-तार होते हैं वे ही .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">8 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">भीड़ में जूते जब कुचलते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">किसी के नंगे पाँव .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें पता है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";">
</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">तुम्हें पता भी नहीं होता</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">रोते हैं वे .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते -</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">9 </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हजार मील की यात्रा शुरु होती है</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">उठाये गये एक कदम से .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">हजार मील की की गयी यात्रा के सच्चे
गवाह होते हैं जूते</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">आखिरी कदम तक .</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते - </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">10</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin: 0in 0in 0.0001pt 0.5in;">
<br /></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">जूते बदहाल होने तक</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मुझे शर्मसार नहीं होने देते .</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<span style="font-size: large;"><b><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">वे मुस्कराते हैं तब तक</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></b></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt;">
<b><span style="font-size: large;"><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">और</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">मेरे फटे मोजों के
इकलौते राजदार होते हैं</span><span lang="HI" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> </span><span lang="HI" style="font-family: "Mangal","serif";">ताउम्र.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"></span></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<b><span style="font-size: large;"><br /></span></b></div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-25894042558811960182015-03-14T19:43:00.001-07:002015-03-15T04:10:13.597-07:00<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
यह <b>कविता समय</b> नामक मेरा ब्लॉग लगभग डेढ़ साल से सुप्त पड़ा है. इसे अब मैं फिर से इस निर्णय के साथ जगा रहा हूँ कि अब से इस लिंक पर अन्य रचनाकार/प्रति रचनाकार के लेखन को प्रकाशित करुंगा।<br />
आप अपनी कविताएँ या / और कविता संबंधी विचार / प्रतिक्रियाएं इस ब्लॉग पर प्रकाशनार्थ प्रेषित कर सकेंगे.<br />
पता है<br />
dr.ravindradas@gmail.com<br />
dasravindrak@gmail.com </div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-64459293639323577792012-03-11T22:18:00.001-07:002012-05-21T22:07:54.638-07:00अस्मिताएँ .<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
धीरे धीरे<br />
तुम्हारा सच<br />
छुप जाएगा<br />
कौंधती रौशनी में<br />
इसलिए<br />
पहले भी कहा था<br />
लगा दो<br />
काला डिठौना<br />
अपने सच को<br />
कई सम्मोहक<br />
<span class="text_exposed_show"> लगा रहे हैं<br />फेरियाँ<br />उन्हें<br />जब जब<br />लगती है<br />भूख<br />तब तब<br />निगलते है<br />अस्मिताएँ ...</span></div>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-71583061052202680292012-03-06T05:33:00.002-08:002012-05-21T22:08:07.453-07:00झूठ क्या होता है?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
बड़ा ही पुराना प्रसंग है - सच और झूठ का ।<br />
क्या होता है सच ? हमें पता है ? फिर भी हम दावा करते है कि जी, हम सच जानते हैं। और हमारे इसी दावे से दुनियादारी का कारोबार बेखटके चल रहा है। इसी दावे से हम अपनी जिंदगी शुरू करते हैं और इसीके सहारे जीते-जीते एक दिन हम परम धाम की ओर चल पड़ते हैं। हमारा सच या तो यहीं रह जाता है या फिर कहीं खो जाता है। और जब मैं ही न रहा तो उस सच की कौन खोज करता है। जय रामजी की।<br />
सच क्या था ?<br />
हमने कभी विचार नहीं किया , बस मान लिया क्योंकि मेरे आने से पहले सब उसको सच मानते थे और हमारा क्या जाता था , सो हमने भी उन सभी लोगों के साथ शुरू हो गए और चलते गए, बहते गए, बहते गए बहुत दूर तक ।<br />
ये हुआ सच। सच सबके साथ का सच। काम चलाना था इसलिए मेरा भी सच। सच के व्यावहारिक उपयोग के लिए यह जरुरी है कि इसकी सामाजिक स्वीकृति हो, सार्वजानिक स्वीकार हो। अन्यथा यह अनर्गल प्रलाप कहलाता है।<br />
और हम प्रलाप नहीं करना चाहते, हम अपने भावों को संप्रेषित करना चाहते हैं।<br />
लेकिन झूठ ?<br />
झूठ का कोई चेहरा पहचानते हैं आप ?<br />
यह झूठ क्या होता है ? आप जिसे सच नहीं मानते , वह झूठ होता है, है न !<br />
' इसकी बातों पर विश्वास नहीं हो रहा है, लगता है यह झूठ बोल रहा है। '<br />
हम अक्सर दूसरों के झूठ के लिए चिंतित रहते हैं। लेकिन दूसरों से मुझे क्या मतलब ?<br />
मतलब है ।<br />
मतलब होना नहीं चाहिए था पर होता है। क्यों? क्योंकि हम परमुखापेक्षी हैं। परमुखापेक्षी होने का अर्थ है- हम अपने को दूसरों की नजरों में बनाना चाहते है। हम अपना वजूद ही तब मानते है जब दूसरा स्वीकार करे।<br />
आइए, विचार करें कि झूठ क्या होता है?<br />
<span style="font-weight: bold;">जब हम अपने वजूद, अपनी उपस्थिति, अपने अस्तित्व को स्वीकार करवाने की धुन में अपने भी हृदय के विरुद्ध जब कुछ बोलते हैं अथवा कोई कार्य-कलाप करते हैं, वही </span><span style="font-weight: bold;">झूठ</span> <span style="font-weight: bold;">होता है। </span><br />
झूठ असत्य और मिथ्या से अलग होता है। अलग इस अर्थ में होता है कि एक मनुष्य , सजग और समझदार मनुष्य असत्य और मिथ्या पर विश्वास करता है और प्रायः तनिक संदेह भी नहीं करता किन्तु झूठ पर वह विश्वास नहीं कर पाता। असत्य और मिथ्या धारणा, समझ और विश्वास से समबद्ध होते हैं किन्तु झूठ व्यक्ति से सीधा जुड़ा होता है।<br />
जिस बात को बोलना या जिस काम को करना हमें ही गलत और अनुचित लगे , वह झूठ है।</div>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-38681661789258571022011-10-14T03:41:00.000-07:002011-10-14T03:42:17.745-07:00करवाचौथ एक सुपरहिट त्यौहार है<span>करवाचौथ</span> <span>एक</span> <span>सुपरहिट</span> <span>त्यौहार</span> <span>है।</span> <span>महत्त्वपूर्ण</span> <span>कहना</span> <span>समीचीन</span> <span>नहीं</span> <span>लग</span> <span>रहा</span>, <span>सुपरहिट</span> <span>कहना</span> <span>अधिक</span> <span>युक्ति</span> <span>संगत</span> <span>प्रतीत</span> <span>हो</span> <span>रहा</span> <span>है।</span> <span>इसका</span> <span>भी</span> <span>कारण</span> <span>है।</span> <span>और</span> <span>कारण</span> <span>है</span> <span>हिंदी</span> <span>फ़िल्में</span>, <span>जहाँ</span> <span>इस</span> <span>त्यौहार</span> <span>को</span> <span>काफी</span> <span>धूमधाम</span> <span>और</span> <span>तवज्जो</span> <span>के</span> <span>साथ</span> <span>फिल्माया</span> <span>जाता</span> <span>है।</span> <span>अत्यधिक</span> <span>श्रृंगार</span> <span>करके</span> <span>नायिकाएँ</span> ( <span>स्त्रियाँ</span> ) <span>इस</span> <span>व्रत</span> <span>को</span> <span>अपने</span> <span>उस</span> <span>कथित</span> <span>पति</span> <span>के</span> <span>मंगल</span> <span>और</span> <span>दीर्घायु</span> <span>के</span> <span>लिए</span> <span>निभाती</span> <span>दिखती</span> <span>हैं।</span><br /><span>लेकिन</span> <span>सनद</span> <span>रहे</span>, <span>भारत</span> <span>को</span> <span>एक</span> <span>धर्मप्रधान</span> <span>देश</span> <span>होने</span> <span>का</span> <span>ख़िताब</span> <span>प्राप्त</span> <span>है।</span> <span>इस</span> <span>सुपर</span>-<span>डुपर</span> <span>हित</span> <span>करवा</span> <span>चौथ</span> <span>को</span> <span>भी</span> <span>उसी</span> <span>धर्मप्रधानता</span> <span>से</span> <span>जोड़</span> <span>कर</span> <span>कुछ</span> <span>लोग</span> <span>देखते</span> <span>हैं।</span> <span>तो</span> <span>क्या</span> <span>ऐसा</span> <span>देखा</span> <span>जाना</span> <span>उचित</span> <span>है</span> ? <span>मेरे</span> <span>अनुभव</span> <span>में</span> <span>यह</span> <span>एक</span> <span>फ़िल्मी</span>-<span>प्रभाव</span> <span>लिए</span> <span>फैशन</span> <span>प्रधान</span> <span>व्रत</span> <span>है</span> <span>जिसपर</span> <span>धर्म</span> <span>का</span> <span>मुलम्मा</span> <span>भर</span> <span>है।</span><br /><span>वैसे</span> <span>यह</span> <span>स्वर</span> <span>भी</span> , <span>विद्रोही</span> <span>तेवर</span> <span>के</span> <span>साथ</span>, <span>सुनाई</span> <span>पड़ता</span> <span>रहता</span> <span>है</span> <span>कि</span> <span>औरत</span> <span>ही</span> <span>मर्द</span> <span>के</span> <span>लिए</span> <span>व्रत</span>-<span>उपवास</span> <span>क्यों</span> <span>रखे</span> ? <span>मर्दों</span> <span>को</span> <span>भी</span> <span>यह</span> <span>उपवास</span> <span>रखना</span> <span>चाहिए।</span> <span>सो</span> <span>कुछ</span> <span>फिल्मकारों</span> <span>ने</span> <span>ऐसा</span> <span>भी</span> <span>करवाने</span> <span>का</span> <span>ढकोसला</span> <span>अपनी</span> <span>फिल्मों</span> <span>में</span> [ <span>उदहारण</span> <span>के</span> <span>लिए</span>, <span>बागवां</span>] <span>दिखाने</span> <span>का</span> <span>सफल</span> <span>प्रयास</span> <span>किया</span> <span>है।</span><br /><span>अगर</span> <span>आप</span> <span>कि</span> <span>आँखें</span> <span>खुली</span> <span>रहती</span> <span>हैं</span> <span>या</span> <span>आप</span> <span>भुक्तभोगी</span> <span>है</span> <span>तो</span> <span>आप</span> <span>शर्तिया</span> <span>जानते</span> <span>होंगे</span> <span>कि</span> <span>करवा</span> <span>चौथ</span> <span>का</span> <span>व्रत</span> <span>रखने</span> <span>वाली</span> <span>स्त्रियाँ</span> <span>चंद</span> <span>घंटे</span> <span>निराहार</span> <span>रहने</span> <span>का</span> <span>कितना</span> <span>बड़ा</span> <span>मुआवजा</span> <span>अपने</span> <span>पति</span> <span>से</span> <span>वसूल</span> <span>करती</span> <span>है।</span> <span>कहने</span> <span>की</span> <span>आवश्यकता</span> <span>शायद</span> <span>नहीं</span> <span>है</span> <span>कि</span> <span>कुरीतियाँ</span> <span>अमीरों</span> <span>के</span> <span>घर</span> <span>से</span> <span>ही</span> <span>जूठन</span> <span>के</span> <span>रूप</span> <span>में</span> <span>बाहर</span> <span>फेंकी</span> <span>जाती</span> <span>है।</span><br /><span>और</span> <span>बाज़ार</span> <span>ऐसे</span> <span>मौकों</span> <span>पर</span> <span>अपना</span> <span>हाथ</span> <span>सेंकता</span> <span>है।</span><br /><span>अख़बारों</span> <span>और</span> <span>टीवी</span> <span>चैनलों</span> <span>पर</span> <span>इस</span> <span>बाज़ार</span>-<span>नियंत्रित</span> <span>व्रत</span> <span>का</span> <span>मनोरंजक</span> <span>विज्ञापन</span>, <span>कार्यक्रम</span> <span>के</span> <span>रूप</span> <span>में</span> <span>आपको</span> <span>खूब</span> <span>दीखते</span> <span>होंगे।</span> <span>इसका</span> <span>जब</span> <span>भी</span> <span>फुटेज</span> <span>दिखाया</span> <span>जाता</span> <span>होगा</span> <span>तो</span> <span>उसमें</span> <span>महंगे</span> <span>वस्त्र</span>-<span>परिधानों</span>-<span>आभूषणों</span> <span>से</span> <span>लदी</span> <span>कुछ</span> <span>एक</span> <span>स्त्री</span> <span>शरीर</span> <span>भी</span> <span>अनिवार्यतः</span> <span>दिखाए</span> <span>जाते</span> <span>होंगे।</span> <span>इन्हें</span> <span>परिवार</span> <span>की</span> <span>खुशहाली</span> <span>से</span> <span>या</span> <span>दांपत्य</span> <span>के</span> <span>बंधनों</span> <span>को</span> <span>दृढ</span> <span>करने</span> <span>से</span> <span>कोई</span> <span>मतलब</span> <span>नहीं</span> <span>होता।</span> <span>इनका</span> <span>उद्देश्य</span> <span>है</span> <span>अर्धशिक्षित</span> <span>स्त्रियों</span> <span>को</span> <span>फैशनपरस्ती</span> <span>के</span> <span>लिए</span> <span>उकसाना।</span><br /><span>पौराणिक</span> <span>कथाओं</span> <span>की</span> <span>सावित्री</span> <span>मृत्यु</span> <span>के</span> <span>देवता</span> <span>से</span> <span>अपने</span> <span>लकड़हारे</span> <span>पति</span> <span>सत्यवान</span> <span>के</span> <span>प्राण</span> <span>वापस</span> <span>लौटा</span> <span>लाती</span> <span>है।</span> <span>वह</span> <span>कामदेव</span> <span>को</span> <span>रिझाने</span> <span>नहीं</span> <span>जा</span> <span>रही</span> <span>होती</span> <span>है</span> <span>जो</span> <span>सोलहो</span>-<span>श्रृंगार</span> <span>कर</span> <span>जाती।</span><br /><span>खैर</span>, <span>समझाने</span> <span>वाले</span> <span>मुझे</span> <span>समझा</span> <span>सकते</span> <span>हैं</span> <span>कि</span> <span>इसी</span> <span>बहाने</span> <span>परंपरा</span> <span>की</span> <span>रक्षा</span> <span>होती</span> <span>है</span> <span>तो</span> <span>होने</span> <span>दो।</span> <span>तो</span> <span>मैं</span> <span>कहूँगा</span> , <span>लानत</span> <span>है</span> <span>ऐसी</span> <span>धार्मिक</span> <span>कही</span> <span>जाने</span> <span>वाली</span> <span>परंपरा</span> <span>पर</span> <span>जिसमें</span> <span>अच्छा</span> <span>आभूषण</span> <span>नहीं</span> <span>दिला</span> <span>सकने</span> <span>वाला</span> <span>पति</span> <span>तलाक</span> <span>का</span> <span>शिकार</span> <span>होता</span> <span>है।</span> <span>यह</span> <span>परंपरा</span> <span>दांपत्य</span> <span>में</span> <span>मधुरता</span> <span>नहीं</span>, <span>कटुता</span> <span>और</span> <span>लाचारी</span> <span>लाती</span> <span>होगी।</span> <span>यह</span> <span>बाजारू</span> <span>हो</span> <span>चली</span> <span>परम्पराएं</span> <span>नष्ट</span> <span>क्यों</span> <span>नहीं</span> <span>हो</span> <span>जाती</span> <span>है।</span> <span>लेकिन</span> <span>यह</span> <span>मेरा</span> <span>ख्याल</span> <span>है</span> <span>।</span> <span>इस</span> <span>फैशनपरस्त</span> <span>परम्परा</span> <span>की</span> <span>जिम्मेदारी</span> <span>जब</span> <span>बाज़ार</span> <span>ने</span> <span>उठा</span> <span>ली</span> <span>है</span> <span>तो</span> <span>मेरे</span> <span>लाख</span> <span>चिल्लाने</span> <span>से</span> <span>मिट</span> <span>नहीं</span> <span>सकती।</span><br /><span style="font-weight: bold;"> करवाचौथ की मंगल कामनाएँ - सतियों को नहीं, बाज़ार के कारोबारियों को !</span>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-22072522416863929552011-10-05T11:07:00.001-07:002012-03-11T07:57:09.466-07:00साहित्य के विषय में ...1.) <span>कोई</span> <span>कुछ</span> <span>कहता</span> <span>नहीं</span> <span>तो</span> <span>इसका</span> <span>मतलब</span> <span>यह</span> <span>नहीं</span> <span>निकलना</span> <span>चाहिए</span> <span>कि</span> <span>कोई</span> <span>कुछ</span> <span>कहना</span> <span>नहीं</span> <span>चाहता।</span><p>2.) किसी के कुछ नहीं कहने के बहुत से कारण होते है।</p><p>3.) यह सोचकर किसी तरह की कोई खुशफहमी नहीं पाल लेना चाहिए कि उसे मेरा कृत्य पसंद ही है।</p><p>4.) किसी बड़े कवि ने काव्य व्यवस्था दी है - मौन भी अभिव्यंजना है।</p><p>5.) लेकिन अभिव्यंजनाओं का तात्पर्य तो सहृदयों के लिए है, पगुराई भैंसों के लिए नहीं।</p><p>6.) हमारे समय की साहित्यिक दुर्दशा यह है कि साहित्य की अभिव्यक्तियाँ अभिधामूलक होती जा रही है।</p><p>7.) तय है कि अभिधामूलक होने का कोई प्रयोजन होगा।</p><p>8.) और वह प्रयोजन है, साहित्य का प्रतिवादी हो जाना।</p><p>9.) कुछ असाहित्यिक लोग विमर्श के धुंधलके का बेजा फायदा उठाकर व्यक्तिगत शत्रुता को साहित्यिक जामा देने में लगे हुए है।</p><p>10.) साहित्यिक लोगों को ऐसी प्रवृत्ति की पहचान होनी चाहिए|</p><p>11.) मौके का फायदा उठाकर गैर-साहित्यिक प्रभावशाली लोग होते है... साहित्य में प्रवेश पा जाते हैं।</p><p>12.) अपना बदला गाली गलौच देकर निकाल लेते हैं ..... और हम किसी अन्य की बेईज्ज़ती और बेबसी पर तालियाँ पीटते हैं।</p><p>13.) नवागंतुक इसे ही साहित्यिक अभिरुचि का प्रतिमान मान बैठते हैं।</p><p>14.) किन्तु यह दुर्भाग्यपूर्ण है।</p><p>15.) साहित्य एक सहयोगी प्रयास है।</p><p>16.)साहित्य की सार्थकता इसी में है कि वह अन्य क्रिया-कलापों के साथ तो सहयोग बनाए ही , साथ साथ , आपस में भी पारस्परिक तालमेल और संवादिता बनाए रखे।</p>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-38519807202441042292011-07-14T06:00:00.000-07:002011-07-14T06:01:28.233-07:00प्रतिस्पर्धा का चक्रव्यूहजब भी कोई रेस में हिस्सा लेता है तो उसकी हार्दिक इच्छा जरुर रहती होगी कि वह जीते। लेकिन वह नहीं जीत पाता। इस तरह की प्रतिस्पर्धाओं में सत्ता या पावर निर्णायक की भूमिका निभाया करता है।<br />यह सत्ता का अनुशासन है कि जब उसे कोई चुनौती देने के विषय में सोचता भी है तो उस खिलाड़ी को प्रतिस्पर्धा के चक्रव्यूह में फंसा दिया जाता है। भोला-भाला मनुष्य इस गफलत में आ जाता है कि वह योग्य और सामर्थ्यवान है , सो वह प्रतिस्पर्धा में विजयी होकर प्रतिष्ठा प्राप्त करेगा। इसी मानसिकता से संचालित होकर वह पूरी लगन और निष्ठां से प्रतिस्पर्धा की तैयारी में जुट जाता है।<br />लेकिन सत्ता तो एक ही कमीनी होती है। निर्णय की शक्ति अपनी मुट्ठी में रखती है। उस शक्ति सहारे उभर रहे नए शक्ति-संपन्न खिलाड़ी का मान-मर्दन कर उसकी औकात बता देती है। और हम जैसे लोकतंत्र में यकीन रखने वाले लोग खिसिया कर अपनी झेंप मिटाते है। और अगली प्रतिस्पर्धा में जीत पाने का सपना संजोते हुए फिर से तैयारी में जुट जाता है। वह यह सोच ही नहीं सकता कि निर्णायक शक्ति रखने वाली सत्ता उसके विरुद्ध है और बेईमान है। वह तो बस अपने को हारा हुआ खिलाड़ी ही मान पाता है।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-56221950426318217762011-05-30T01:03:00.000-07:002011-05-30T01:05:35.044-07:00जाति... जाति...<div>भारतीय समाज की एक अजीब सी विशेषता है <span>जाति। </span>इस जाति के कारण जाति-भेद है , जातिवाद है , जात-पांत<span>है। </span>परंपरा से इस पर बहस होती आ रही <span>है।<br /></span>संस्कृति-विश्लेषकों का एक बड़ा <span>वर्ग,</span> जो पश्चिमी और आधुनिक इतिहास दृष्टि से अपने समय को आंकता <span>हैं, </span>जाति की <span>धारणा </span>का विरोध करता नज़र आता है। वे मानते है कि इस आधुनिक परिवेश और जीवन शैली में जाति का कोई महत्त्व नहीं होना चाहिए। जाति एक मध्य युगीन फेनोमेना है। जो जाति की बात करता है, वह पिछड़ा हुआ है अथवा समाज को बदहाली में ले जाने का षड्यंत्र कर रहा <span>है। </span></div><span>बदकिस्मती से, उपर्युक्त विचार सिर्फ अपने आपको उच्च वर्ण में स्थान पाए लोगों का <span>है। </span></span><br /><div><br /></div>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-1073352595188404442011-05-26T08:51:00.000-07:002011-05-26T08:53:29.401-07:00अहम् ब्रह्मास्मि का अन्यतम तात्पर्य<strong>अहम् ब्रह्मास्मि </strong><span>का</span> <span>सरल</span> <span>हिन्दी</span> <span>अनुवाद</span> <span>है</span> <span>कि</span> <span>मैं</span> <span>ब्रह्म</span> <span>हूँ</span> <span>।</span> <span>सुनकर</span> <span>बहुधा</span> <span>लोग</span> <span>ग़लतफ़हमी</span> <span>का</span> <span>शिकार</span> <span>हो</span> <span>जाया</span> <span>करते</span> <span>हैं।</span> <span>इसका</span> <span>कारण</span> <span>यह</span> <span>है</span> <span>लोग</span> - <span>जड़</span> <span>बुद्धि</span> <span>व्याख्याकारों</span> <span>के</span> <span>कहे</span> <span>को</span> <span>अपनाते</span> <span>है।</span> <span>किसी</span> <span>भी</span> <span>अभिकथन</span> <span>के</span> <span>अभिप्राय</span> <span>को</span> <span>जानने</span> <span>के</span> <span>लिए</span> <span>आवश्यक</span> <span>है</span> <span>कि</span> <span>उसके</span> <span>पूर्वपक्ष</span> <span>को</span> <span>समझा</span> <span>जाय।</span><br /><span class="">उपनिषद् अथवा इसके एक मात्र प्रमाणिक भाष्यकार आदिशंकराचार्य किसी व्यक्ति-मन में किसी भी तरह का अंध-विश्वास अथवा विभ्रम नहीं उत्पन्न करना चाहते थे। </span><br /><span class="">इस अभिकथन के दो स्पष्ट पूर्व-पक्ष हैं-</span><br /><span class="">१) वह धारणा जो व्यक्ति को धर्म का आश्रित बनाती है। जैसे, एक मनुष्य क्या कर सकता है करने वाला तो कोई और ही है। मीमांसा दर्शन का कर्मकांड-वादी समझ , जिसके अनुसार फल देवता देते हैं, कर्मकांड की प्राविधि ही सब कुछ है । वह दर्शन व्यक्ति सत्ता को तुच्छ और गौण करता है- देवता, मन्त्र और धर्म को श्रेष्ठ बताता है। एक मानव - व्यक्ति के पास पराश्रित और हताश होने के आलावा कोई विकल्प ही नहीं बचता। धर्म में पौरोहित्य के वर्चस्व तथा कर्मकांड की 'अर्थ-हीन' दुरुहता को यह अभिकथन चुनौती देता है। </span><br /><span class="">२) सांख्य-दर्शन की धारणा है कि व्यक्ति (जीव) स्वयं कुछ भी नहीं करता, जो कुछ भी करती है -प्रकृति करती है। बंधन में भी पुरूष को प्रकृति डालती है तो मुक्त भी पुरूष को प्रकृति करती है। यानि पुरूष सिर्फ़ प्रकृति के इशारे पर नाचता है। इस विचारधारा के अनुसार तो मानव-व्यक्ति में कोई व्यक्तित्व है ही नहीं। </span><br /><span class="">इन दो मानव-व्यक्ति-सत्ता विरोधी धारणाओं का खंडन और निषेध करते हुए शंकराचार्य मानव-व्यक्तित्व की गरिमा की स्थापना करते हैं। आइये, समझे कि <strong>अहम् ब्रह्मास्मि</strong> का वास्तविक तात्पर्य क्या है?</span><br /><span class=""><strong>अहम्</strong> = मैं , स्वयं का अभिमान , कोई व्यक्ति यह सोच ही नहीं सकता कि वह नहीं है। मैं नही हूँ - यह सोचने के लिए भी स्वयं के अभिमान की आवश्यकता होती है। या नहीं ? विचार करें । </span><br /><span class=""><strong>ब्रह्म</strong>= सर्वशक्तिमान, सर्वज्ञ , सर्व-व्याप्त , वह शक्ति जिससे सब कुछ, यहाँ तक कि ईश्वर भी उत्पन्न होते हैं। </span><br /><span class=""><strong>अस्मि</strong>= हूँ, होने का भाव , बने होने का संकल्प । </span><br /><span class="">सबसे पहले तो सभी मनुष्य को यह दृढ़ता से महसूस करना चाहिए कि वह है । अपने को किसी दृष्टि से , किसी भी कारण से, किसी के भी कहने से अपने को हीन, तुच्छ, अकिंचन आदि कतई नहीं मानना चाहिए। यह एक तरह का आत्म-घात है, अपने अस्तित्व के प्रति द्रोह है। कोई यदि आपको यह विश्वास दिलाने का यत्न करे कि आप तुच्छ हैं तो आप उस बात को पागल को प्रलाप समझ कर नज़र-अंदाज़ कर जाएँ।</span><br /><span class="">दूसरी बात यह कि आप में, यानि हर व्यक्ति में सबकुछ= कुछ भी कर सकने की शक्ति विद्यमान है। ब्रह्म कहे जाने का अभिप्राय यही है कि प्रत्येक व्यक्ति में संभावन एक-सा है । कोई वहां उस गद्दी पर बैठ कर जो आपको ईश्वर प्राप्ति का रास्ता बता रहा है, वह स्वयं दिग्भ्रमित है और आपको मुर्ख बनने का प्रयास कर रहा है। आप स्वयं सर्व-शक्तिमान ब्रह्म हैं, इस सत्य का आत्मानुभव बड़ा है। उपनिषद और शंकराचार्य हमें यही विश्वास दिलाने की कोशिश कर रहे हैं। </span><br /><span class="">अंत में ,</span><br /><span class="">अहम् ब्रह्मास्मि का तात्पर्य यह निगमित होता है कि मानव-व्यक्ति स्वयं संप्रभु है। उसका व्यक्तित्व अत्यन्त महिमावान है - इसलिए हे मानवों !</span><br /><span class="">अपने व्यक्तित्व को महत्त्व दो। आत्मनिर्भरता पर विश्वास करो। कोई ईश्वर, पंडित, मौलवी, पादरी और इस तरह के किसी व्यक्तियों को अनावश्यक महत्त्व न दो। तुम स्वयं शक्तिशाली हो -उठो, जागो और जो भी श्रेष्ठ प्रतीत हो रहा हो , उसे प्राप्त करने हेतु उद्यत हो जाओ । </span><br /><span class="">जो व्यक्ति अपने पर ही विश्वास नही करेगा-उससे दरिद्र और गरीब मनुष्य दूसरा कोई न होगा। यही है अहम् ब्रह्मास्मि का अन्यतम तात्पर्य। </span>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-706565838071378972011-04-22T19:52:00.000-07:002011-04-22T20:24:46.990-07:00कविता पढना ... कविता लिखने से ज्यादा मुश्किल है !कविता और कवि में फर्क होता है। यह बेसुरी बात मैं इसलिए कह रहा हूँ क्योंकि अधिकांश लोग यह बात बिसरा चुके हैं। बल्कि बहुधा लोग यह मानते ही नहीं होंगे कि कविता का अपना वजूद होता है.... उसकी उपस्थिति का अपना एक अर्थ, एक उद्देश्य होता है। यह मान लिया जाता है कि अमुक कवि का एक स्टेटमेंट है... अटपटे गद्य में लिखा एक बयान है बस। ऐसा सिर्फ कविता पर 'वाह-वाह' करने वाले कर रहे होते तो बात कुछ और होती... कई कवियों से बात हुई... उनकी प्रति-प्रतिक्रिया देखी ..... तो अनुभव से बड़ा ही निराश हुआ... कवियों तक ने यह कह दिया ... अरे रवीन्द्र जी.... या दास भाई... जो मन में आया लिख दिया ... हम उतना नहीं सोचते। फिर भी उन्होंने कविता(?) लिख दी - यह बात काबिले-गौर है.....<br />जब इस तरह के मर्म-घातक अनुभव हुए तो कविता के प्रति सामाजिक रवैये में हुए क्षरण का कुछ-कुछ कारण समझ में आने लगा। कविता लिखने वालों से आप बात करके देखें.... तो पता चलेगा कि वो कविता पढ़ते नहीं... हाँ कुछ कवियों को पढ़ते हैं... और उनसे कविता पर बात करने की कोशिश कीजिये... तो सबसे पहले टालने की कोशिश करेंगे... बहुत जोर देने पर "कोई एक" चमकदार पंक्ति के आसपास कविता को फिक्स करने की या उसी पंक्ति में रिड्यूस करने की जुगत करते हैं।<br />कविता को किसी खास चमकदार पंक्ति में फिक्स करने या उसीमें रिड्यूस करने की चतुराई अनाड़ी ही नहीं ... होशियार आलोचक भी करते हैं... यह पाठ की प्राविधि सी बन गई है ... इस लिए जो फटाफट कवि हैं या जबरदस्ती के कवि हैं ... कविता के नाम पर कुछ अटपटा गद्य ... किन्तु बीच- बीच में एक - दो बहुप्रचलित सिद्धांतों के अनुकूल चमकदार पंक्ति डाल देते हैं... उनके अपने समीक्षक - आलोचक उसी भरोसे कविता को महान समयविद्ध रचना साबित कर देते हैं।<br />लेकिन कविता है तो कविता है... कभी आपने कहीं सुना- पढ़ा है कि किसी बेतरतीब और अटपटे गद्य को देखकर कविता-विशेषज्ञ ने कहा हो कि यह कविता नहीं है... इस का तात्पर्य यह है कि कविता लिखना बहुत सुगम है... और कविता पढना एक नासमझी .... लेकिन कुछ लोग कवि को पढ़ते हैं... वाह-वाह करते हैं... इसका आधार लिंग-क्षेत्र-जाति प्रभृत कुछ प्रिय कारण होते हैं।<br />दीगर बात है कि यह बात सब पर लागू नहीं होती ....रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-72531943965827414382011-04-14T19:56:00.000-07:002011-04-14T19:57:32.122-07:00भाषा सुधार के रास्ते<p>"आपने उसे लिखने को कहा ?</p><p>जो न हमारी जाति का है , न धर्म का </p><p>पढ़ा है मैंने उसके लिखे को </p><p>न बातों का कोई सिलसिला है </p><p>न सिद्धांत का निर्णय निरपेक्ष..."</p><p>पांच साल की लंबी जुगत के बाद </p><p>जब बन पाया था संगठन में प्रवेश </p><p>नए सदस्य ने पहली करवाई कुछ ऐसे की.</p><p>यह अग्नि-परीक्षा की प्रथा है </p><p>चुगली नहीं ... प्रणाली है</p><p>पुराने सम्बन्ध के टूटने का प्रमाण </p><p>नया सम्बन्ध है.</p><p>हंस-पाद के जरिये अटक जाना </p><p>वाक्यों के बीच में </p><p>आसन्न पदों को विलगाकर</p><p>और हो जाना अपना .. दोनों का </p><p>जीवन में भाषा सुधार कार्य के माध्यम से </p><p>किसी झमेले में </p><p>या संगठन में घुसने का </p><p>आसान और सर्वथा-सिद्ध उपाय है...</p>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-73716541436972052312011-04-10T19:39:00.001-07:002012-03-27T19:17:34.716-07:00गुमराह हो चला है हमारा समयपिछले कई दिनों से अन्ना हजारे नामक एक बहुत शक्तिशाली वायरस हमारे लोकतंत्र और समाज के प्रोग्राम में घुस आया है। ऐसा नहीं है कि इसका एंटी-वायरस हमारे प्रोग्राम में नहीं है...... बल्कि है। फिर भी मैं अपने समकालीन बौद्धिकों की मानसिकता पर विचार करता हूँ, तो लगता है कितने क्लीब और नपुंसक समय में जी रहे हैं हम।<br />जहाँ , जिस देश में लोकतान्त्रिक व्यवस्था इतनी सुचारू रूप से चल रही है.... इतने क्षेत्रीय पार्टियाँ ... क्षेत्रीय नेतागण .... अपने क्षेत्र और समुदाय के मनोविज्ञान को लेकर ऊपर उभर रहे हैं... वैसे माहौल में ऐसा आन्दोलन , जो भ्रष्टाचार जैसे सामान्य और लोकप्रिय मसले को लेकर जनभावनाओं से खिलवाड़ करने को प्रकट होता है... जिसका न तो कोई उद्देश्य है और न कोई दिशा।<br />राजनैतिक असंतोष से कभी ... किसी ज़माने में एक और आन्दोलन खड़ा हुआ था ... उस आन्दोलन की प्रकृति लोकतान्त्रिक थी और उस आन्दोलन ने सरकार की चूलें हिला दी थी... वह आन्दोलन था... जय प्रकाश नारायण द्वारा आहूत १९७४ का आन्दोलन। याद होगा... ।<br />हमारा समय मध्यवर्ग के वर्चस्व का समय है... मध्यवर्ग स्वभाव से परजीवी और परावलम्बी होता है... इसे अपनी उन्नति उतनी ख़ुशी नहीं होती जितना दुःख दूसरों की उन्नति से होता है। इसे यह समझ में नहीं आया कि लालू प्रसाद... मुलायम सिंह... मायावती....वगैरह राजनैतिक पटल पर कैसे और क्यों अवतरित हो गए... इन्हें बाल ठाकरे के होने पर ऐतराज नहीं है... नरेन्द्र मोदी के होने पर आश्चर्य नहीं है...<br />हमारा समय विद्रूप और कुत्सित हो चला है... टीवी वालों को क्या दोष दें ... वे तो क्रिकेट .... फ़िल्मी परेड .... वगैरह किसी भी तमाशे को "प्रायोजक" के मिल जाने पर बेचने को तैयार रहते हैं... इनका तो धंधा है... मुझे इनसे कोई शिकायत नहीं...<br />बस थोड़ी सी शिकायत अपने पढ़े-लिखे बौद्धिक साथियों से है... जो लोकतंत्र के राजमार्ग को छोड़कर ... इस सँकरी अनशन की ब्लैकमेल वाली गली के अनुसरण को प्रवृत्त हुए .... बस।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-58626199585970549802011-02-27T19:15:00.000-08:002011-02-27T19:40:08.779-08:00साहित्य : एक सहयोगी प्रयासकोई कुछ कहता नहीं तो इसका मतलब यह नहीं निकलना चाहिए कि कोई कुछ कहना नहीं चाहता। किसी के <span>कुछ<br /></span> नहीं कहने के बहुत से कारण होते है। यह सोचकर किसी तरह की कोई खुशफहमी नहीं पाल लेना चाहिए कि उसे<br />मेरा कृत्य पसंद ही है। किसी बड़े कवि ने काव्य व्यवस्था दी है - मौन भी अभिव्यंजना है। लेकिन अभिव्यंजनाओं<br />का तात्पर्य तो सहृदयों के लिए है, पगुराई भैंसों के लिए नहीं।<br />हमारे समय की साहित्यिक दुर्दशा यह है कि साहित्य की अभिव्यक्तियाँ अभिधामूलक होती जा रही है। तय है कि<br />अभिधामूलक होने का कोई प्रयोजन होगा। और वह प्रयोजन है, साहित्य का प्रतिवादी हो जाना। कुछ असाहित्यिक<br />लोग विमर्श के धुंधलके का बेजा फायदा उठाकर व्यक्तिगत शत्रुता को साहित्यिक जामा देने में लगे हुए है।<br />प्रभावशाली लोग होते है... साहित्य में प्रवेश पा जाते हैं। अपना बदला गाली गलौच देकर निकाल लेते हैं ..... और<br />हम किसी अन्य की बेईज्ज़ती और बेबसी पर तालियाँ पीटते हैं। नवागंतुक इसे ही साहित्यिक अभिरुचि का<br />प्रतिमान मान बैठते हैं। किन्तु यह दुर्भाग्यपूर्ण है।<br />साहित्य एक सहयोगी प्रयास है। साहित्य की सार्थकता इसी में है कि वह अन्य क्रिया-कलापों के साथ तो सहयोग<br />बनाए ही , साथ साथ , आपस में भी पारस्परिक संवादिता बनाए रखे।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-8185745511007449972011-02-17T19:30:00.000-08:002011-02-17T19:37:15.674-08:00मानवीय पीड़ा का प्रेमी<!--[if gte mso 9]><xml> <w:worddocument> <w:view>Normal</w:View> <w:zoom>0</w:Zoom> <w:trackmoves/> <w:trackformatting/> <w:punctuationkerning/> <w:validateagainstschemas/> <w:saveifxmlinvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:ignoremixedcontent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:alwaysshowplaceholdertext>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:donotpromoteqf/> <w:lidthemeother>EN-US</w:LidThemeOther> <w:lidthemeasian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:lidthemecomplexscript>HI</w:LidThemeComplexScript> <w:compatibility> <w:breakwrappedtables/> <w:snaptogridincell/> <w:wraptextwithpunct/> <w:useasianbreakrules/> <w:dontgrowautofit/> <w:splitpgbreakandparamark/> <w:dontvertaligncellwithsp/> <w:dontbreakconstrainedforcedtables/> <w:dontvertalignintxbx/> <w:word11kerningpairs/> <w:cachedcolbalance/> </w:Compatibility> <m:mathpr> <m:mathfont val="Cambria Math"> <m:brkbin val="before"> <m:brkbinsub val="--"> <m:smallfrac val="off"> <m:dispdef/> <m:lmargin val="0"> <m:rmargin val="0"> <m:defjc val="centerGroup"> <m:wrapindent val="1440"> <m:intlim val="subSup"> <m:narylim val="undOvr"> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:latentstyles deflockedstate="false" defunhidewhenused="true" defsemihidden="true" defqformat="false" defpriority="99" latentstylecount="267"> <w:lsdexception locked="false" priority="0" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Normal"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="heading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="35" qformat="true" name="caption"> <w:lsdexception locked="false" priority="10" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" name="Default Paragraph Font"> <w:lsdexception locked="false" priority="11" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtitle"> <w:lsdexception locked="false" priority="22" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Strong"> <w:lsdexception locked="false" priority="20" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="59" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Table Grid"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Placeholder Text"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="No Spacing"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Revision"> <w:lsdexception locked="false" priority="34" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="List Paragraph"> <w:lsdexception locked="false" priority="29" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="30" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="19" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="21" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="31" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="32" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="33" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Book Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="37" name="Bibliography"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" qformat="true" name="TOC Heading"> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin-top:0in; mso-para-margin-right:0in; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0in; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;} </style> <![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <o:shapedefaults ext="edit" spidmax="1026"> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <o:shapelayout ext="edit"> <o:idmap ext="edit" data="1"> </o:shapelayout></xml><![endif]--> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">रोते बिलखते शरीफ और सच्चे आदमी की</span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">तारीफ का मज़ा ही कुछ और है </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">ईमान से. </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">जिस काव्य में न हो करुणा </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">जिसे पढ़ कर नहीं फट जाता हो कलेजा </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">या नहीं तड़पता हो दैन्य और बेबसी से</span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">नायक या नायिका </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">कहाँ चलता है अपने को. </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">जब दिखती है समाज और नियति की क्रूरता</span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">जब होता है मर्म पर आघात </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">जब हृदय का टूट जाता है बंधन </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">फूट पड़ते हैं निश्छल आंसू </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">या खौल उठता है रगों में दौड़ता हुआ खून </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">नियति या समाज की विडंबना पर </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">तभी आनंद मिलता है सच्चा </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">साहित्य और कला का</span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">मैं तो खुल कर करता हूँ ऐलान </span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">कि मैं मांसलता के खिलाफ हूँ</span></p> <p class="MsoNormal"><span style="font-family: Mangal;" lang="HI">मैं तो मानवीय पीड़ा का सच्चा प्रेमी हूँ. </span></p> <p class="MsoNormal"> </p>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-50232757350865931932011-02-13T19:27:00.000-08:002013-02-13T08:06:02.013-08:00चलो, आज प्यार प्यार खेलेंगे<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
दुनिया का भी अजब ही दस्तूर है! इंसानों का तो उससे भी निराला! याद है हरिवंश राय बच्चन की कविता, ' नीड़ का निर्माण फिर फिर, सृष्टि का आह्वान फिर फिर।' कभी किसी मनचले शायर ने कहा था, " तू है हरजाई तो अपना भी यही तौर सही, तू नहीं और सही, वो नहीं और सही।" कहीं तो गाड़ी को किनारा मिलेगा! और नहीं मिलेगा तो क्या हुआ, तेल पानी लेकर अपन चलते रहेंगे, चलते रहेंगे, और क्या ! लेकिन प्यार करके ही रहेंगे या कम से कम प्यार का इज़हार तो पक्का करेंगे।<br />
चौदह फरवरी के रोज़ हमें वह लड़का ज़रूर याद आता है। अब तो वह भले आदमी किसी प्रांतीय सरकार में बड़ा अफसर लग चुका है। वह दुबला पतला सा प्रेमी लड़का!<br />
मित्रो! मेरी समझ में सफलता और विफलता जैसी धारणाओं ने हमारा बेडा गर्क कर रखा है वरना उस अदम्य प्रेम- अभिलाषी का नाम प्रेम की किताब के किसी पन्ने पर ज़रूर होता। खैर! तो वह चौदह फरवरी की सुबह साढ़े आठ बजे गाढ़े भूरे रंग की थ्री पीस सूट, टाई के साथ, पहन कर विश्वविद्यालय परिसर में हाज़िर हो जाता। बिलकुल ज़रूरी काम की मानिंद। फैज़ भी बड़े शायर थे, " वो लोग बड़े खुशकिस्मत थे जो इश्क को काम समझते थे "। भाई, लड़कियां तो नौ बजे या उसके बाद आएँगी न ! तब तक वह परिसर में कुछ इस बेचैनी से चहलकदमी करता कि मानो, ये कई लड़कियों के पिता हैं और बेटे के लिए मरे जा रहे हैं और इनकी पत्नी फिर से प्रसूति-गृह में प्रसव वेदना से तड़प रही हैं और भाई साहब खुद अपनी किस्मत की प्रसव-पीड़ा से तड़प रहे हैं कि कहीं इस बार फिर बेटी न हो जाए ! कमीने! कुछ लोग सोचते हैं कि तड़पने से काम बन जाता है। खैर, आधा घंटा कोई बहुत बड़ा वक्त नहीं होता, सो बीत ही जाता है। अपनी कोट में छुपाये गुलाब के फूल को अब हाथ में रख लेता। और जिस लड़की की तरफ जनाब रुख करते, वह लड़की सचमुच दौड़ कर भागती थी उससे बचने की खातिर। लेकिन जालिम जमाना, उसके इस क्रिया कलाप को बच्चे बूढ़े सभी बड़े चाव से देखते। कुछ दुष्ट इसका हौसला भी बढ़ाते। लेकिन बारह बजते न बजते ये भाई साहब, रेड रोज़ समेत गायब।<br />
बड़ा शहर है हमारा, सो कई विश्वविद्यालय हैं यहाँ, और इनकी पहुँच इनके हौसले की तरह ही लम्बी तगड़ी थी सो अब ये उस परिसर में अपना हाथ आजमाने चल पड़ते थे। वहां के हमारे गुर्गे इस दुर्दम्य प्रेमी हृदय का आँखों देखा हाल सुनाया करते । लेकिन, हा! हन्त! प्रेम के विषय में जितनी गलतफहमियां साहित्यकारों, फिल्मकारों ने फैला रखी है, सारी इस के प्रेम की दारुण विफलता में दिख जाती।<br />
इस बार तो सुना है, अख़बारों में पढ़ा है कि कुछ प्रेमी अपनी 'रखैलों' (girlfriends) को हेलिकोप्टर पर प्रेम प्रदर्शित करते हुए हवा में घुमाएंगे। चलो, डार्लिंग, चलो हम प्रेम का अभिनय करें। इस बीच प्याज कुछ महंगा हो गया था, सो सिर्फ प्याज महंगा लग रहा था पर वास्तविकता तो यह है कि महंगाई ने कमाकर खाने वाले की जान ही सांसत में डाल रखी है। सो, चलो आज महंगाई का रोना नहीं रोयेंगे, आज प्यार प्यार खेलेंगे।</div>
रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-68338138939122902522011-02-09T19:19:00.000-08:002011-02-09T20:07:30.186-08:00मिडिया की अदालत बनने की ख्वाहिशजमाना था जब लोग छपी हुई किसी भी बात को प्रमाणिक और निश्चित मानते थे। अख़बार का एक सम्मानित सामाजिक दर्जा था। वह एक दस्तावेज जैसा हुआ करता था। लेकिन उन दिनों बेईमानियाँ कम थीं, धंधेबाजी कम थी। अख़बार जनमत बनाते भी थे और बदलते भी थे। कहा जाता है कि उन दिनों पत्रकारिता मिशन थी। मिशन को प्रभावित करने वाले लोग, प्रायोजित करने वाली शक्तियां तब भी होंगी, लेकिन अख़बार जनता की आँख-कान हुआ करते थे। समाचारों की प्राथमिकता का एक निर्वैयक्तिक मापदंड भी था। लेकिन आज ?<br />इन दिनों, आरुषि तलवार का मसला फिर अख़बारों में चमका है। अरे साहब, पिछले दो सालों में इस मसले को लेकर बड़ा तमाशा हुआ है। १५ साल की लड़की, जो बड़े प्रोफेशनल डॉक्टर दम्पती की बेटी थी, की किसी ने हत्या कर दी और उसी मकान में एक ५० साल के नौकर की भी हत्या हुई। हमारे देश की सबसे महान जांच एजेंसी सी बी आई उस हत्यारे और हत्या का षड्यन्त्र करने वाले को नहीं खोज पाई। तय है, इसके पीछे भी कुछ कारण होगा। अब इस बात के लिए उस अफसर की नौकरी नहीं ली जा सकती है न ! या सी बी आई को ही बंद किया जा सकता है। नहीं मिला साक्ष्य, बंद कर दो फाइल। लेकिन नहीं, आरुषि को न्याय चाहिए ही चाहिए। इसके लिए शोर हुए हंगामे हुए, तरह तरह के प्रदर्शन हुए। क्यों ?<br />क्योंकि यह मुद्दा एक अमीर और हाई प्रोफायल परिवार से जुड़ा है। कोई या कई उस परिवार के दोस्त जो सच्चाई जानते होंगे और तलवार दम्पती को मज़ा चखाना चाहते होंगे, वे ही लोग आरुषि के न्याय की गुहार प्रायोजित करते होंगे। अब बेचारा तलवार परिवार! बेटी न्याय का मामला है, समर्थन देना ही पड़ता है। एक बार तो बेचारों ने सी बी आई, उत्तर प्रदेश पुलिस, सरकारी लोग , अदालत वगैरह को मैनेज किया। लेकिन ये पारिवारिक दोस्त को मैनेज्ड कर नहीं पाए, सो उन्होंने मिडिया को उसके पीछे लगा दिया। और साहब, मिडिया के लोग तो कुत्ते की तरह पीछे पड़ जाते हैं।<br />अब इस बार तलवार दम्पती और परिवार को मिडिया को मैनेज्ड करना होगा। और अख़बारों की भाषा से लगने लगा है कि यह कारवाई शुरू हो चुकी है। समाचार- विश्लेषकों को 'तलवार दम्पती' के चेहरे पर अपराध-बोध का चिह्न नहीं दिखना शुरू हो गया है। धीरे-धीरे अख़बार वाले हत्यारे माँ-बाप को मजबूर और मायूस माँ-बाप में बदल डालेगा। अदालत का क्या है, वहां भी तो मनुष्य ही बैठा है उसे भी ऐयाशी के लिए पैसे की जरुरत होती होगी। बस, एक ही बात बच रही है कि हमारा मध्य-वर्ग प्रधान देश है। ऐसे देशों में एक प्रवृत्ति होती है कि इन तलवारों, पंधेरों, राठौरों को सजा मिलने से मध्य-वर्गीय जनता बड़े ही लुत्फ़ का जायका महसूस करती है। पता नहीं, ये मिडिया वाले यह नपुंसक सुख मिलने देंगे या नहीं।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-40245425446473260182011-01-31T20:11:00.000-08:002011-01-31T20:12:17.499-08:00कालबोध और जीवन<span>१</span> <span>काल</span> <span>जीवन</span> <span>की</span> <span>पूर्व</span>-<span>स्थिति</span> <span>है</span>।<br /><span>२</span> <span>सत्ता</span> <span>कालातीत</span> <span>है</span>, <span>किन्तु</span> <span>उसका</span> <span>अनुभव</span> <span>काल</span>- <span>सापेक्ष</span> <span>है</span>।<br /><span>३</span> <span>जीवन</span> <span>शुद्ध</span> <span>सत्ता</span> <span>नहीं</span> <span>है</span>।<br /><span>४</span> <span>जीवन</span> <span>में</span> <span>सत्ता</span> <span>अनिवार्यतः</span> <span>एक</span> <span>असत्ता</span> <span>पर</span> <span>आभासित</span> [<span>प्रतीयमान</span>] <span>होती</span> <span>है</span>।<br /><span>५</span> <span>इसीलिए</span> <span>जीवन</span> <span>की</span> <span>समाप्ति</span> <span>की</span> <span>बात</span> <span>की</span> <span>जाती</span> <span>है</span>।<br /><span>६</span> <span>जीवन</span> <span>ज्ञानात्मक</span> <span>होने</span> <span>से</span> <span>सत्तात्मक</span> <span>प्रतीत</span> <span>होता</span> <span>है</span> <span>किन्तु</span> <span>समाप्त</span> <span>हो</span> <span>जाने</span> <span>से</span> <span>असत्तात्मक</span> <span>सिद्ध</span> <span>होता</span> <span>है</span>।<br /><span>७</span> <span>काल</span> <span>वस्तुतः</span> <span>शुद्ध</span> <span>सत्ता</span> <span>का</span> <span>निषेधक</span> <span>है</span>।<br /><span>८</span> <span>जो</span> <span>काल</span> [<span>और</span> <span>देश</span>] <span>में</span> <span>संबोध्य</span> <span>है</span> <span>वह</span> <span>अनिवार्यतः</span> <span>नाशवान</span> <span>है</span>।<br /><span>९</span> <span>काल</span> [<span>समय</span>] <span>कोई</span> <span>वास्तु</span> <span>नहीं</span>, <span>एक</span> <span>चैतसिक</span> <span>पूर्वग्रह</span> <span>है</span> <span>जो</span> <span>अज्ञान</span><span>मूलक</span> <span>अभ्यास</span> <span>का</span> <span>चेतन</span> <span>परिणाम</span> <span>है</span> <span>जो</span> <span>व्यक्ति</span> <span>के</span> <span>अहम्बोध</span> <span>पर</span> <span>हावी</span> <span>हो</span> <span>जाता</span> <span>है</span>।<br /><span>१०</span> <span>अहम्बोध</span> <span>का</span> <span>तात्पर्य</span> <span>है</span>- <span>स्वयं</span> <span>के</span> <span>ज्ञानवान</span> <span>होने</span> <span>का</span> <span>बोध</span>।<br /><span>११</span> <span>अहंकार</span> <span>के</span> <span>नाश</span> <span>होने</span> <span>के</span> <span>साथ</span> <span>ही</span> <span>कालबोध</span>[ <span>समय</span> <span>की</span> <span>अनुभूति</span>] <span>भी</span> <span>तिरोहित</span> <span>हो</span> <span>जाता</span> <span>है</span>।<br /><span>१२</span> <span>सत्ता</span> <span>से</span> <span>साक्षात्कार</span> <span>अहंकार</span> <span>का</span> <span>तिरोभाव</span> <span>है</span>।<br /><span>१३</span> <span>काल</span> <span>और</span> <span>अहंकार</span> <span>से</span> <span>ही</span> <span>जीवन</span> <span>परिचालित</span> <span>होता</span> <span>है</span>।<br /><span>निष्कर्ष</span>: <span>जीवन</span> <span>को</span> <span>समझने</span> <span>के</span> <span>लिए</span> <span>अपने</span> <span>अहम्बोध</span> <span>और</span> <span>कालबोध</span> <span>को</span> <span>सम्यक</span> <span>रूप</span> <span>से</span> <span>समझें</span>।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-55758524245450124832011-01-26T18:47:00.000-08:002012-07-15T05:19:56.123-07:00कविता की बात<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
मैं कविता हूँ।<br />
मेरा जन्म हुआ या आविर्भाव, मुझे नहीं पता<br />
पर इतना पता है कि मैं<br />
अच्छे-बुरे, स्त्री-पुरुष, दलित-ब्राह्मण अथवा अमीर-गरीब<br />
सभी मनुष्यों के हृदय में रहती हूँ, अवश्य रहती हूँ।<br />
कई बार,<br />
मनुष्यों ने मेरा इतिहास लिखने का प्रयास किया है<br />
और हर वे अपनी ही नज़रों में<br />
हास्यास्पद हुए।<br />
मझे इसका मलाल रहता है हमेशा<br />
कि लोग मुझे उपज मानते है मस्तिष्क की<br />
कि जैसे लोग खाना बनाते है,<br />
कपडे या फर्नीचर बनाते है<br />
वैसे ही हमें यानि कविताओं को भी बनाना कहते हैं<br />
वैसे हमारे साथ इस तरह के<br />
प्रयोशालाई व्यवहार तो सभ्यता के उषाकाल से<br />
होता ही रहा है<br />
लेकिन अभी, इन दिनों आदमजादों का मनमाना व्यवहार<br />
कुछ अधिक ही बढ़ गया है<br />
विमर्शों और विचारों के बकवास के लिए<br />
हमें तोप की तरह इस्तेमाल करते हैं<br />
बहुधा हमारी इज्जत गालियों से भी कम होती जा रही<br />
सतही और एकार्थक प्रलापत्मक गद्य को<br />
कह दिया जाता है कविता<br />
यह संकट कुछ वैसा ही है<br />
जैसे वनस्पतियों पर हाई-ब्रिड का प्रकोप छाया है<br />
मैं आपके भी तो हृदय में रहती हूँ<br />
मेरे वजूद के हिफाज़त के लिए<br />
क्या आप कुछ नहीं करेंगे ?<br />
जी हाँ! मैं आपसे ही निवेदन करती हूँ<br />
हमारी नस्ल को संकर होने से बचाइए<br />
मैं कविता हूँ<br />
मुझे दूषित मत कीजिये ...... ।</div>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-43434667243431974882011-01-23T18:26:00.001-08:002012-04-23T20:53:17.346-07:00गणतंत्र और भ्रष्टाचारकिसी भी राष्ट्र का गणतंत्र होना प्रशासनीय है क्योंकि वहां के शासक जनता द्वारा चुने हुए प्रतिनिधियों में से हुआ करते हैं। तकनीकी रूप से, जनता अपने शासन-प्रशासन में भागीदार होता है। इस लिए सरकार पर किसी खास पार्टी का एकच्छत्र दबदबा नहीं होता। विभिन्न तबके, समूह और विचार के लोगों का जनप्रतिनिधि के रूप में चुना जाना हमें दीखता है। संतोष का विषय है कि यह जनता का शासन है। जनता के शासन में, प्रथमदृष्टया ऐसा लगता है कि, भ्रष्टाचार नहीं होना चाहिए, लेकिन तमाम गणतंत्रों में भ्रष्टाचार की कहानियां सुनने-देखने में आती रही हैं। इसका हमें दुःख और अफ़सोस तो होता है, लेकिन हम उसका रचनात्मक प्रतिकार नहीं करते या कर पाते हैं। ऐसा क्यों होता है? हमें, हम गणतंत्र के लोगों को इस पर विचार करना चाहिए।<br />कोई भ्रष्ट जन-प्रतिनिधि दुबारा चुना कैसे जा सकता है ? मेरी समझ में यह बड़ा अहम सवाल है। मुझे लगता है कि जो हमारी नज़र में गलत है , भ्रष्ट है या दुराचारी है, उसे हमारा मत या समर्थन किसी भी सूरत में नहीं मिल सकता। किन्तु वास्तविकता इसके एकदम विरुद्ध है, बिलकुल खिलाफ है। जो भ्रष्टाचार में लिप्त पाया जा चुका है, जिसपर अदालत में मुकद्दमा चल रहा है, मिडिया ने जिसके खिलाफ लगभग सबूत देश के सामने पेश कर दिया, <span>एक</span> <span>ऐसा</span> <span>नेता </span>दुबारा- तिबारा जीतकर आ रहा है, वह भी हमारे, हम गणतंत्र के लोगों के निर्णायक मतों से। यह कैसे संभव हो सकता है ? वह व्यक्ति जो हमारी नजर में अपराधी है, भ्रष्ट है, दुराचारी और पापाचारी है, हमारे ही मतों और समर्थन से कैसे जीत सकता है ? मुझे नहीं समझ में आ रहा है ? मैं इस विरोधाभासी परिदृश्य पर अचंभित हूँ, सदमे में हूँ। फिर भी मैं इस 'वास्तविकता' को समझना चाहता हूँ। इस विरोधाभास की तत्त्व-मीमांसा करना चाहता हूँ। कई दिनों, महीनों, सालों, दशकों से इसी विषय पर सोच रहा हूँ कि कोई भ्रष्टाचारी व्यक्ति हमारा जनप्रतिनिधि दुबारा कैसे बन जाता है? जबकि हम उसे धड़ल्ले से सरेआम जिसकी निंदा कर रहे होते है, जिसे कोस रहे होते है, वह चुनाव में उम्मीदवार बनता है और हमारे मतों से चुनाव जीत कर हमारा प्रतिनिधि बनता है।<br />इन सभी आश्चर्यजनक परिणामों के पीछे एक मात्र कारण होता है, हमारा मत, जो हम चुनाव में किसी के लिए दान करते हैं तब, जब हम मतदान करते हैं। विरोधाभास की तत्त्व-मीमांसा करते हुए जो सबसे मजबूत तथ्य मेरे सामने आता है वह यही है कि वह हमारे मत से जीतता है। यानि हमें वह भ्रष्ट अथवा गलत नहीं लगता। अथवा उसके भ्रष्टाचार में हमारी भी भागीदारी और हिस्सेदारी होती है। दरअसल हमें ईर्ष्या होती रहती है कि उसने हजारों करोड़ का हाथ मार लिया और हम यहाँ हजारों को तरस रहे हैं। हमें वह गलत नहीं लगता बल्कि वह खुदसे बड़ा खिलाडी लगता है। मनोविज्ञान की भाषा में बात करें तो ईर्ष्या प्रशंसा की ही नकारात्मक अभिव्यक्ति है। एक मच्छर भी आदमी को नुकसान पहुंचाता है तो वह उसे मार देना चाहता है तो भला एक आदमी को कोई कैसे छोड़ सकता है!<br />मैं इस गणतंत्र-दिवस के उपलक्ष्य पर इस सत्य से रू-ब-रू होकर आत्मालोचन का सन्देश देना चाहता हूँ कि गणतंत्र और भ्रष्टाचार का जो चोली-दामन का सम्बन्ध बनता जा रहा है इसके लिए कौन दोषी है, इस पर निष्पक्ष और निडर होकर परामर्श करें, इस परामर्श में अपने मित्रों को भी शामिल करें।<br />गणतंत्र-दिवस की ढेरों शुभकामनाओं सहित,<br />आप ही का एक सुदूरवर्ती मित्र। <span></span>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-9081840627958645312010-11-03T20:47:00.000-07:002010-11-03T21:09:44.035-07:00जीत और हारजब भी कोई रेस में हिस्सा लेता है तो उसकी हार्दिक इच्छा जरुर रहती होगी कि वह जीते। लेकिन वह नहीं जीत पाता। इस तरह की प्रतिस्पर्धाओं में सत्ता या पावर निर्णायक की भूमिका निभाया करता है।<br />यह सत्ता का अनुशासन है कि जब उसे कोई चुनौती देने के विषय में सोचता भी है तो उस खिलाड़ी को प्रतिस्पर्धा के चक्रव्यूह में फंसा दिया जाता है। भोला-भाला मनुष्य इस गफलत में आ जाता है कि वह योग्य और सामर्थ्यवान है , सो वह प्रतिस्पर्धा में विजयी होकर प्रतिष्ठा प्राप्त करेगा। इसी मानसिकता से संचालित होकर वह पूरी लगन और निष्ठां से प्रतिस्पर्धा की तैयारी में जुट जाता है।<br />लेकिन सत्ता तो एक ही कमीनी होती है। निर्णय की शक्ति अपनी मुट्ठी में रखती है। उस शक्ति सहारे उभर रहे नए शक्ति-संपन्न खिलाड़ी का मान-मर्दन कर उसकी औकात बता देती है। और हम जैसे लोकतंत्र में यकीन रखने वाले लोग खिसिया कर अपनी झेंप मिटाते है। और अगली प्रतिस्पर्धा में जीत पाने का सपना संजोते हुए फिर से तैयारी में जुट जाता है। वह यह सोच ही नहीं सकता कि निर्णायक शक्ति रखने वाली सत्ता उसके विरुद्ध है और बेईमान है। वह तो बस अपने को हारा हुआ खिलाड़ी ही मान पाता है।रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7150501284802635125.post-67118386318273232302010-10-20T18:23:00.000-07:002010-10-20T19:17:50.201-07:00करवा चौथ : परंपरा के नाम पर फैशनपरस्तीकरवाचौथ एक सुपरहिट त्यौहार है। महत्त्वपूर्ण कहना समीचीन नहीं लग रहा, सुपरहिट कहना अधिक युक्ति संगत प्रतीत हो रहा है। इसका भी कारण है। और कारण है हिंदी फ़िल्में, जहाँ इस त्यौहार को काफी धूमधाम और तवज्जो के साथ फिल्माया जाता है। अत्यधिक श्रृंगार करके नायिकाएँ ( स्त्रियाँ ) इस व्रत को अपने उस कथित पति के मंगल और दीर्घायु के लिए निभाती दिखती हैं।<br />लेकिन सनद रहे, भारत को एक धर्मप्रधान देश होने का ख़िताब प्राप्त है। इस सुपर-डुपर हित करवा चौथ को भी उसी धर्मप्रधानता से जोड़ कर कुछ लोग देखते हैं। तो क्या ऐसा देखा जाना उचित है ? मेरे अनुभव में यह एक फ़िल्मी-प्रभाव लिए फैशन प्रधान व्रत है जिसपर धर्म का मुलम्मा भर है।<br />वैसे यह स्वर भी , विद्रोही तेवर के साथ, सुनाई पड़ता रहता है कि औरत ही मर्द के लिए व्रत-उपवास क्यों रखे ? मर्दों को भी यह उपवास रखना चाहिए। सो कुछ फिल्मकारों ने ऐसा भी करवाने का ढकोसला अपनी फिल्मों में [ उदहारण के लिए, बागवां] दिखाने का सफल प्रयास किया है।<br />अगर आप कि आँखें खुली रहती हैं या आप भुक्तभोगी है तो आप शर्तिया जानते होंगे कि करवा चौथ का व्रत रखने वाली स्त्रियाँ चंद घंटे निराहार रहने का कितना बड़ा मुआवजा अपने पति से वसूल करती है। कहने की आवश्यकता शायद नहीं है कि कुरीतियाँ अमीरों के घर से ही जूठन के रूप में बाहर फेंकी जाती है।<br />और बाज़ार ऐसे मौकों पर अपना हाथ सेंकता है।<br />अख़बारों और टीवी चैनलों पर इस बाज़ार-नियंत्रित व्रत का मनोरंजक विज्ञापन, कार्यक्रम के रूप में आपको खूब दीखते होंगे। इसका जब भी फुटेज दिखाया जाता होगा तो उसमें महंगे वस्त्र-परिधानों-आभूषणों से लदी कुछ एक स्त्री शरीर भी अनिवार्यतः दिखाए जाते होंगे। इन्हें परिवार की खुशहाली से या दांपत्य के बंधनों को दृढ करने से कोई मतलब नहीं होता। इनका उद्देश्य है अर्धशिक्षित स्त्रियों को फैशनपरस्ती के लिए उकसाना।<br />पौराणिक कथाओं की सावित्री मृत्यु के देवता से अपने लकड़हारे पति सत्यवान के प्राण वापस लौटा लाती है। वह कामदेव को रिझाने नहीं जा रही होती है जो सोलहो-श्रृंगार कर जाती।<br />खैर, समझाने वाले मुझे समझा सकते हैं कि इसी बहाने परंपरा की रक्षा होती है तो होने दो। तो मैं कहूँगा , लानत है ऐसी धार्मिक कही जाने वाली परंपरा पर जिसमें अच्छा आभूषण नहीं दिला सकने वाला पति तलाक का शिकार होता है। यह परंपरा दांपत्य में मधुरता नहीं, कटुता और लाचारी लाती होगी। यह बाजारू हो चली परम्पराएं नष्ट क्यों नहीं हो जाती है। लेकिन यह मेरा ख्याल है । इस फैशनपरस्त परम्परा की जिम्मेदारी जब बाज़ार ने उठा ली है तो मेरे लाख चिल्लाने से मिट नहीं सकती।<br /><span style="font-weight: bold;"> करवाचौथ की मंगल कामनाएँ - सतियों को नहीं, बाज़ार के कारोबारियों को !</span>रवीन्द्र दासhttp://www.blogger.com/profile/12304940504845206338noreply@blogger.com2